het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[263]
den. Daar Shakespeare over afgunst spreekt als “met een mager gelaat”,
of “zwart”, of “bleek”, en over jaloezie als “het groenogige
monster”, en daar Spencer achterdocht beschrijft als “bedorven, onaangenaam
en hard”, zullen beiden dit probleem ondervonden hebben.
Niettemin kunnen bovengenoemde voorbeelden – althans de
meeste ervan – met het oog worden vastgesteld, zoals bijvoorbeeld
oneerlijkheid. We laten ons echter, in veel grotere mate dan we denken,
vaak leiden door onze voorafgaande kennis van de personen of
omstandigheden.
Mijn correspondenten hebben vrijwel unaniem bevestigend geantwoord
op mijn vraag of het uitdrukken van schuldgevoel en oneerlijkheid
bij de verschillende mensenrassen herkend kan worden. Ik
heb vertrouwen in hun antwoorden, omdat zij algemeen ontkennen
dat jaloezie op deze manier herkend kan worden. In de gevallen waarbij
details zijn vermeld, worden de ogen vrijwel altijd genoemd. Men
zegt dat een schuldig persoon zal vermijden zijn aanklager aan te kijken,
of dat hij hem slechts een heimelijke blik toewerpt. De ogen zouden
“achterdochtig staan”, of “onzeker van links naar rechts bewegen”,
of men zegt dat “de oogleden zijn neergeslagen en deels
gesloten”. Deze laatste opmerking is door de heer Hagenauer gemaakt
met betrekking tot de Australiërs, door Gaika met betrekking tot de
Kaffers. De rusteloze bewegingen van de ogen zijn duidelijk het gevolg
van het feit, zoals verklaard zal worden bij de bespreking van het
blozen, dat een schuldig persoon de blik van zijn aanklager niet kan
verdragen. Ik mag hieraan toevoegen dat ik bij een paar van mijn kinderen,
op zeer jonge leeftijd, een schuldige uitdrukking heb waargenomen
zonder een spoor van angst. Eenmaal was bij een kind van
twee jaar en zeven maanden de gelaatsuitdrukking zo onmiskenbaar
duidelijk dat deze leidde tot de ontdekking van een kleine zonde die
hij had begaan. Deze bleek, zoals ik heb gevonden in mijn aantekeningen
die ik in die tijd maakte, uit een onnatuurlijke helderheid in zijn
ogen en uit een vreemde, gespeelde houding, die ik onmogelijk kan
beschrijven.
Ook geniepigheid wordt, naar ik meen, hoofdzakelijk getoond
door bewegingen rond de ogen, omdat deze, vanwege de kracht van
de langdurige gewoonte, minder worden gestuurd door de wil dan de
andere lichaamsbewegingen. De heer Herbert Spencer merkt op 12 :
“Als men iets wil zien aan één kant van het gezichtsveld, zonder te
12. Principles of Psychology, 2 e edit., 1872, p. 552.
schuldgevoel hfst.x1