het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[364]
slotopmerkingen hfst.xiv
kinderen of kinderen van bestaande primitieve rassen nu doen.
Onze vroege voorouders zullen bij verontwaardiging of gematigde
boosheid hun hoofd niet rechtop hebben gehouden, noch hun borstkas
verbreed, hun rug gerecht of hun handen gebald hebben, voordat
zij de gewone, rechtopstaande houding van de mens hadden verworven
en geleerd hadden om met hun vuisten of met stokken te vechten.
Pas toen zal zich, als een teken van onvermogen of ongeduld, het antithetische
gebaar van het ophalen van de schouders hebben ontwikkeld.
Om dezelfde reden zal – voordien – verbazing niet zijn uitgedrukt
door het heffen van de armen met geopende handen en
gestrekte vingers; en evenmin zal het, te oordelen naar de handelingen
van apen, zijn getoond door middel van een wijdgeopende mond, terwijl
wel de ogen geopend en de wenkbrauwen opgetrokken zullen
zijn geweest. Afschuw zal in een zeer vroege periode zijn getoond
door bewegingen rondom de mond, zoals die bij het braken – dat wil
zeggen, als het idee dat ik heb geopperd met betrekking tot de bron
van de uitdrukking juist is, namelijk dat onze voorouders het vermogen
hadden en gebruikten om opzettelijk en snel voedsel dat hen niet
aanstond uit hun maag te verwijderen. Maar de verfijndere manier om
minachting of verachting te laten blijken door middel van het neerslaan
van de oogleden of het wegdraaien van ogen en gelaat, alsof het
verfoeide individu het niet waard is aangekeken te worden, zal vermoedelijk
pas in een veel latere tijd zijn verworven.
Van alle uitdrukkingen lijkt het blozen in de meest strikte zin menselijk
te zijn, en toch komt het voor bij alle of bijna alle mensenrassen,
of er wel of geen kleurverandering in de huid is waar te nemen. De
verslapping van de kleine slagaders aan de oppervlakte, waarop het
blozen berust, lijkt in eerste instantie het gevolg te zijn geweest van
geconcentreerde aandacht, gericht op ons uiterlijk, met name op ons
gelaat, en geholpen door gewoonte, erfelijkheid en het makkelijk
stromen van zenuwenergie langs de gebruikelijke kanalen. Daarna zou
het zich door de kracht van de associatie hebben uitgebreid tot zelfgerichtheid
in relatie met zedelijk gedrag. Het kan nauwelijks worden
betwijfeld dat veel dieren in staat zijn prachtige kleuren en zelfs vormen
te appreciëren, zoals is te zien aan de grote inspanning die individuen
van de ene sekse plegen aan het tentoonspreiden van hun pracht
tegenover individuen van de andere sekse. Maar het lijkt niet waarschijnlijk
dat enig dier, tenzij het geestelijke vermogens heeft ontwikkeld
tot een gelijk of bijna gelijk niveau als die van de mens, veel aandacht
zal hebben geschonken aan, en overgevoelig zal zijn geweest
voor zijn eigen uiterlijk. We mogen daarom concluderen dat het blo-