het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

[63]
het beginsel van antithese hfst.ii
Bovendien blijkt dat veel signalen, die duidelijk elkaars tegengestelden
zijn, ieder voor zich een kenmerkende oorsprong hebben. Dit
geldt voor signalen die door doofstommen worden gebruikt voor licht
en duisternis, voor kracht en zwakte, enzovoort. In een later hoofdstuk
zal ik trachten aan te tonen dat de twee tegengestelde gebaren van
bevestiging en ontkenning, namelijk het verticale knikken en horizontale
schudden van het hoofd, waarschijnlijk een natuurlijke oorsprong
hebben gehad. Het van rechts naar links zwaaien van de hand,
dat door sommige primitieve mensen wordt gebruikt als een afwijzing,
kan in navolging van het nee schudden zijn bedacht, maar het is
onzeker of de tegenovergestelde beweging, waarbij met de hand in
een rechte lijn vanaf het gezicht heen en weer wordt gezwaaid, door
antithese is ontstaan of om een heel andere reden.
Als we ons nu richten op de gebaren die bij alle individuen van dezelfde
soort aangeboren of algemeen zijn en die vallen onder de onderhavige
rubriek van antithese, is het zeer twijfelachtig of zij in het
begin weloverwogen zijn uitgevonden en bewust werden uitgevoerd.
Het beste voorbeeld van een gebaar dat lijnrecht tegengesteld is aan
bewegingen die de mens van nature uitvoert bij een tegengestelde
geestesgesteldheid, is het ophalen van de schouders. Hiermee wordt
onmacht of een verontschuldiging uitgedrukt – iets dat niet uitgevoerd
of niet vermeden kan worden. Dit gebaar wordt soms bewust
en opzettelijk gebruikt. Het is echter buitengewoon onwaarschijnlijk
dat het oorspronkelijk weloverwogen werd bedacht en later door gewoonte
werd vastgelegd, want niet alleen jonge kinderen trekken
soms hun schouders op in bovengenoemde gemoedstoestanden, maar
de beweging gaat ook, zoals we in een later hoofdstuk zullen zien, vergezeld
van verschillende bewegingen van onderworpenheid waarvan
minder dan een op de duizend mensen zich bewust is, tenzij hij zich
speciaal met dit onderwerp bezighoudt.
Voor honden die op een vreemde hond afgaan kan het nuttig zijn
om door middel van bewegingen te tonen dat ze vriendelijk zijn en
niet willen vechten. Als twee spelende jonge honden grommen en in
elkaars gelaat en poten bijten, is het duidelijk dat ze wederzijds elkaars
gebaren en manieren begrijpen. Jonge honden en katten schijnen inderdaad
in zekere zin een instinctieve kennis te hebben dat ze bij het
spelen hun scherpe tandjes en nagels niet al te vrijelijk moeten gebruiken,
omdat ze anders elkaars ogen zouden kunnen beschadigen; en
wanneer het toch gebeurt, heeft het gekrijs tot gevolg. Als mijn terriër
spelend in mijn hand bijt, waarbij hij tegelijkertijd vaak bromt, en ik
zeg voorzichtig, voorzichtig als hij te hard bijt, dan gaat hij door met bij-