het uitdrukken van emoties bij mens en dier - Darwin Downloads ...

hfst.iv emoties uitdrukken
“Het is deze relatieve associatie van tonen waar alle wezenlijk karakteristieke
effecten, die zijn samengevoegd in de term ‘muzikale expressie’,
afhankelijk van zijn. Maar waarom bepaalde associaties van
klanken deze of gene effecten hebben, is een vraagstuk dat nog moet
worden opgelost. In elk geval zullen deze effecten, op de een of andere
manier, verbonden zijn met de bekende rekenkundige verhoudingen
tussen de trillingssnelheden van de klanken die een muzikale
toonschaal vormen. En het is mogelijk – hoewel dit een zuivere speculatie
is – dat het grotere of minder mechanische gemak waarmee het
vibrerende gedeelte van het strottenhoofd van de ene trillingstoestand
in een andere overgaat, een belangrijke oorzaak is geweest voor een
groot of minder groot genot dat totstandkomt door verschillende opeenvolgingen
van klanken.”
Als we deze gecompliceerde vragen even terzijde schuiven en ons
concentreren op de eenvoudige geluiden, dan zien we ten minste een
paar redenen voor de associatie van bepaalde soorten klanken met bepaalde
gemoedstoestanden. Een schreeuw die bijvoorbeeld wordt geuit
door een jong dier of door een van de leden van een groep als een
kreet om hulp, moet natuurlijk luid, aanhoudend en hoog zijn, zodat
hij op afstand begrepen kan worden. Helmholtz heeft immers aangetoond
7 dat, door de vorm van de inwendige holte van het menselijk
oor en het hierbij behorende resonantievermogen, hoge tonen bijzonder
sterk doordringen. Als mannetjesdieren geluiden uiten om een
vrouwtje te behagen, zullen ze natuurlijk de tonen gebruiken die het
oor strelen van hun soortgenoten. Nu blijken bij verschillende soorten
dikwijls dezelfde geluiden aangenaam te zijn als gevolg van de overeenkomst
tussen hun zenuwstelsels, zoals wijzelf kunnen merken aan
het feit dat we genoegen beleven aan het zingen van vogels en zelfs aan
het getjirp van bepaalde boomkikkers. Aan de andere kant moeten
klanken die worden voortgebracht om een vijand angst in te boezemen,
natuurlijk rauw en onaangenaam zijn.
Of, zoals men misschien zou verwachten, het beginsel van antithese
een rol heeft gespeeld bij geluiden, is twijfelachtig. De hortende, lachende
of giechelende geluiden die door de mens en ook door verscheidene
apen worden gemaakt als ze tevreden zijn, zijn volkomen
verschillend van de aanhoudende kreten van deze dieren bij ontreddering.
Het lage voldane geknor van een varken dat tevreden is met zijn
7. Théorie Physiologique de la Musique, Parijs, 1868, p. 146. Helmholtz heeft in dit
diepzinnige boek ook uitgebreid het verband bediscussieerd tussen de vorm
van de mondholte en de voortbrenging van klinkerklanken.
[91]