pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

De administratione rerum ad civitates pertinentium...363Uprawnienie do kontroli zosta³o wyra¿one za pomoc¹ czasownika compello,-are, który oznacza czynnoœæ nak³aniania, zmuszania, ale równie¿ pozywaniado s¹du 35 . Namiestnik prowincji w zakresie swoich uprawnieñ w³adczychmia³ w³adzê cywiln¹, karn¹ i administracyjn¹. Móg³ zatem wydawaæ nietylko zarz¹dzenia ponaglaj¹ce d³u¿nika do wywi¹zania siê z zaci¹gniêtegozobowi¹zania, ale równie¿ skierowaæ sprawê do s¹du 36 . W tym przypadkusprawa by³a rozpatrywana w ramach procesu extra ordinem.4. Mo¿liwoœæ potr¹cenia wierzytelnoœci wobec fiskusaw przypadku frumentariae pecuniaeZgodnie z art. 498 § 1 polskiego prawa cywilnego, kompensacja staje siêmo¿liwa wówczas, gdy dwie osoby s¹ jednoczeœnie wzglêdem siebie d³u¿nikamii wierzycielami. Ka¿da z nich mo¿e potr¹ciæ swoj¹ wierzytelnoœæ z wierzytelnoœcidrugiej strony po spe³nieniu okreœlonych przez ustawodawcê warunków.Kompensacja dochodzi do skutku poprzez jednostronne z³o¿enieœwiadczenia woli. Wierzytelnoœci umarzaj¹ siê nawzajem do wysokoœci wierzytelnoœcini¿szej. Artyku³ 64 §1 ustawy Ordynacja podatkowa wprowadzi³mo¿liwoœæ dokonania kompensacji zobowi¹zañ podatkowych oraz zaleg³oœcipodatkowych wraz z odsetkami za zw³okê w podatkach stanowi¹cych dochódbud¿etu pañstwa wobec wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelnoœcipodatnika wobec Skarbu Pañstwa. Tej czynnoœci mo¿na jednak dokonaæ tylkona wniosek podatnika, zaœ organ niekoniecznie musi siê na to zgodziæ 37 .Instytucja kompensacji jako formy umorzenia zobowi¹zania pojawi³a siêdopiero w procesie formu³kowym. Wed³ug Gajusa 4.66 potr¹cenie by³o stosowanew powództwach œcis³ego prawa (stricte iuris) pomiêdzy bankierema jego klientem. Rozszerzenie stosowania tej instytucji równie¿ na powództwadobrej wiary dokona³o siê w prawie pretorskim i pismach prawnikówrzymskich 38 . Kompensacja sta³a siê mo¿liwa równie¿ w relacjach obywatel– pañstwo w procesie extra ordinem, czego przyk³adem s¹ poni¿sze fragmentydotycz¹ce wzajemnych rozliczeñ pomiêdzy d³u¿nikiem a pañstwem.W zachowanym fragmencie autorstwa Papiniana znajduje siê dyspozycjamówi¹ca o mo¿liwoœci potr¹cenia pomiêdzy d³u¿nikiem a fiskusem lub kas¹municypaln¹.35 J. Sondel, s.v. compello, [w:] S³ownik ³aciñsko-polski dla prawników i historyków, Kraków2001, s. 181.36 Cic. Verr. 1,40; G. Dulckeit, F. Schwarz, W. Waldstein, Römische Rechtsgeschichte,München 1989, s. 216.37 Zob. E. Fojcik-Mastalska, Dopuszczalnoœæ potr¹cenia wobec Skarbu Pañstwa, „PrawoBankowe” 2002, nr 3 s. 15.38 Zob. W. Rozwadowski, Studi sulla compensazione nel diritto romano, BIDR 1978, nr 81,s. 71–150; W.L. Burdick, The Principles of Roman Law and their Relation to Modern Law, NewJersey 2004, s. 539 n.