pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

Arendtowska recepcja filozofii moralnej Sokratesa59w Atenach w ostatnim trzydziestoleciu V wieku czy w warunkach totalitarnychre¿imów XX wieku. Wtargniêcie zbrodni w sferê publiczn¹ prowadzi³odo tego, co Gustav Radbruch nazwa³ ustawowym bezprawiem 44 . Obywateleznajdowali siê wówczas „w warunkach, w których ka¿dy czyn moralny by³nielegalny, a ka¿dy legalny by³ przestêpstwem” 45 . Odwo³anie siê do w³asnego„ja” pozostawa³o wówczas swoistym œrodkiem nadzwyczajnym, jedynym, kiedywszystko inne zawodzi³o.Sokrates spêdzi³ ¿ycie na prowadzeniu dialogu z samym sob¹ i z innymi,wdra¿a³ siebie i innych do myœlenia. Dziêki temu by³ w³adny kwestionowaæzarówno autorytety, jak i konwencje, regu³y, powszechnie przyjête wzorce.Podejœcie to wi¹za³o siê z zanegowaniem opinii t³umu, z przeœwiadczeniem, ¿emasy s¹ myœlowo bezw³adne i dlatego nale¿y je rozbijaæ na pojedynczych ludzi,do których mo¿na siê zwracaæ z osobna 46 . Wierzy³, ¿e przyuczaj¹c obywateli doprowadzenia wewnêtrznego dialogu, czyni ich lepszymi, gotowymi przeciwstawiaæsiê zapêdom tyranów. Nie bêd¹ wtenczas zdolni do œlepego pos³uszeñstwa,gdy¿ prawdziw¹ w³adzê nad nimi uzyska sumienie. Krótko mówi¹c,imperatyw myœlenia konstytuuje ich jako obywateli, a nie poddanych.SummaryHanna Arendt’s Reception of Socrates’ Moral PhilosophyReturn to the philosophy of ancient Greece allows Hanna Arendt pointout the ethical dimension of political activity in which the ability to combinethe own good with the good general was seen as an evidence of rationalhuman nature, free and responsible at the same time. In Arendt’s publications,the issue of the presence of evil constantly appears. This article discussesthis issue in relation to Socrates’ premises. What the ethical intellectualismof this ancient thinker, and the thesis of the banality of evil formulatedby the authoress of The Origins of Totalitarianism have in common is primarilythe belief that the inability to differentiate between good and evil resultsfrom abandoning reasoning, understood as a mute dialogue with one’s own “I”.44 Por. J. Zajad³o, Prawo, ustawa, ustawowe bezprawie, „Przegl¹d Sejmowy” 2005, nr 3, s. 92.45 H. Arendt, Odpowiedzialnoœæ osobista w warunkach dyktatury, [w:] Odpowiedzialnoœæi w³adza..., s. 72.46 Arendt wielokrotnie krytykowa³a fenomeny spo³eczeñstwa masowego: „Mas nie spajaœwiadomoœæ wspólnoty interesów. Brakuje im tej szczególnej wyrazistoœci klasowej, której przejawems¹ konkretne, ograniczone i osi¹galne cele. Termin »masy« znajduje zastosowanie tylkotam, gdzie mamy do czynienia z ludŸmi, z których, ze wzglêdu na sam¹ ich liczbê b¹dŸ biernoœæalbo po³¹czenie obu tych czynników, nie mo¿na stworzyæ ¿adnej partii politycznej, w³adzy municypalnej,organizacji zawodowej lub zwi¹zkowej. Potencjalnie masy istniej¹ w ka¿dym kraju, stanowi¹cwiêkszoœæ poœród rzesz neutralnych, biernych politycznie ludzi, którzy nigdy nie wst¹pili do¿adnej partii i rzadko chodz¹ do urn wyborczych”. H. Arendt, Korzenie totalitaryzmu..., s. 361.