pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

54 Ma³gorzata Augustyniakmiejscu, znani z nazwiska i pochodzenia. Ka¿dy z nas jest jedyny, wyj¹tkowy,niezamienny 24 . Równie¿ moralnoœæ nale¿y do kategorii, które nale¿y odnosiædo jednostki 25 . Konsekwencj¹ tego za³o¿enia jest u Arendt zanegowanie zasadnoœcipos³ugiwania siê koncepcjami winy i odpowiedzialnoœci zbiorowej.Ten rodzaj zafa³szowywania rzeczywistoœci w praktyce bardzo skuteczniewybiela wszystkich tych, którzy rzeczywiœcie maj¹ coœ na sumieniu. Has³o:„wszyscy jesteœmy winni”. zrazu brzmi¹ce szlachetnie, s³u¿y w istocie rozgrzeszeniuwinowajców i stanowi swoist¹ deklaracjê solidarnoœci ze sprawcamiz³a 26 . Równie zwodnicze jest zas³anianie siê pojêciami tendencji historycznych,koniecznoœci dziejowej, racji stanu, sprawnoœci systemu itp.Postêpowanie moralne nie jest zrozumia³e samo przez siê. Wymaga zapocz¹tkowaniaprocesu myœlenia, uwarunkowanego wedle nauki sokratycznejpotencjaln¹ zdolnoœci¹ do prowadzenia wewnêtrznego dialogu 27 . Zdolnoœæ tanie zale¿y od inteligencji czy znajomoœci kwestii moralnych, nie dotyczy aniproblemów technicznych, ani teoretycznych. Predyspozycji tej nie sposóbprzypisaæ okreœlonej grupie spo³ecznej, edukacyjnej czy kulturowej. Jest onarodzajem dyspozycji, by pozostawaæ w kontakcie z samym sob¹, czemu s³u¿yprowadzenie bezg³oœnej rozmowy ze swoim „ja”. Rozmowa ta jest mo¿liwadziêki temu, ¿e w jednoœæ naszej osoby wpisana jest ró¿nica, która uwidaczniasiê w³aœnie wtedy, gdy myœlimy. Analizujemy wówczas ró¿ne argumenty,wa¿ymy racje i w rezultacie formu³ujemy s¹dy, które przede wszystkim nassamych musz¹ przekonywaæ. W Teajtecie Sokrates próbuje opisaæ rozmowêduszy, któr¹ ta ze sob¹ prowadzi: „Objawiam ci to, chocia¿ sam dobrze niewiem, tylko tak mi siê przedstawia dusza, kiedy rozmyœla, ¿e niby rozmawia(dialegesthai) – sama sobie zadaje pytania i odpowiedzi daje i mówi »tak«,i mówi »nie«. A kiedy granice pewne poci¹gnie – dusza czasem wolniej,czasem szybciej miarkuje – kiedy w koñcu jedno i to samo powie, i ju¿ siênie waha na obie strony, uwa¿amy to za jej s¹d. Zatem ja s¹dzeniem nazywammyœl, tylko nie do kogoœ innego, ani g³osem, tylko po cichu, do siebiesamego” 28 .Zwieñczeniem wewnêtrznego dialogu jest wiêc wydanie opinii, czyli naszegoosobistego os¹du. Pe³ni on rolê wewnêtrznej busoli wyznaczaj¹cej kieruneknaszego postêpowania i staje siê szczególnie wa¿ny, kiedy mamy do24 Por. H. Arendt, Korzenie totalitaryzmu, Warszawa 1993, s. 336.25 Ju¿ w procesach funkcjonariuszy systemu nazistowskiego nie pytano: Czy dana osobaby³a du¿ym, czy ma³ym trybikiem w machinie?, lecz: Dlaczego w ogóle zgodzi³a siê byæ trybikiem?,Co sta³o siê z jej sumieniem? Por. H. Arendt, Kilka zagadnieñ filozofii moralnej, [w:]Odpowiedzialnoœæ i w³adza..., s. 88.26 Por. H. Arendt, Odpowiedzialnoœæ osobista w warunkach dyktatury, [w:] Odpowiedzialnoœæi w³adza..., s. 54, 62.27 Zbli¿one ujêcie prezentuje równie¿ I. Kant, pisz¹c, ¿e: „Myœlenie jest mówieniem z sob¹samym [...], a wiêc równie¿ wewnêtrznym s³uchaniem”. I. Kant, Antropologia w ujêciu pragmatycznym,prze³. E. Drzazgowska, P. Sosnowska, Warszawa 2005, s. 105.28 Platon, Teajtet, 189e–190a [w:] Dialogi, t. II.