pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

50 Ma³gorzata Augustyniakz którymi uto¿samia³ siê Platon 7 . Arendt, podobnie pos³uguje siê rozgraniczeniemmiêdzy sokratejskim i platoñskim Sokratesem, przy czym interesujej¹ przede wszystkim ten pierwszy 8 . Wa¿ny jest dla niej Sokrates jakofilozof moralny, poszukuj¹cy za pomoc¹ swych metod, zw³aszcza elenktycznej,wiedzy i prawdy, jednak¿e nie posiadaj¹cy ich; poœwiêcaj¹cy ¿ycie nie dlajakiejœ okreœlonej doktryny, gdy¿ takowej nie mia³, lecz po prostu dla prawachodzenia i badania opinii innych ludzi, ukazywania im iluzorycznoœci posiadanejwiedzy, która to iluzorycznoœæ nie omija³a zreszt¹ samego Sokratesa.Jego s³ynne „wiem, ¿e nic nie wiem” 9 nie prowadzi wszak¿e do zw¹tpieniai nihilizmu poznawczego, przeciwnie – inspiruje do bezinteresownego poszukiwaniaprawdy jako celu samego w sobie. Sk³ania do stawiania pytañ orazrozwi¹zywania problemów 10 , co czêsto wi¹¿e siê z zachwianiem naszychutartych, bezkrytycznych, stereotypowych przekonañ, a tak¿e naruszeniemnaszego intelektualnego spokoju 11 .Sokrates jest fenomenem przynale¿nym do œwiata kultury, co w ujêciuArendt oznacza koniecznoœæ wyniesienia ponad codziennoœæ oraz zdolnoœæ7 Pogl¹dy charakterystyczne dla samego Sokratesa wystêpuj¹ we wczesnych pismach(Charmides, Eufyfron, Gorgias, Hipiasz Mniejszy, Jon, Kriton, Laches, Obrona Sokratesa, Pañstwoks. I, Protagoras). Dialogi z okresu przejœciowego (Eutydem, Hipiasz Wiêkszy, Lyzis, Meneksenos,Mekon) zawieraj¹ ju¿ elementy oryginalnych pogl¹dów Platona. Jeœli chodzi o dialogiz okresu œredniego i póŸnego (Kratylos, Fedon, Uczta, Pañstwo ks. II-X, Fajdros, Parmenides,Teajtet, Timajos, Kritias, Sofista, Polityk, Fileb, Prawa), to s¹ ju¿ one w znacz¹cym stopniuodzwierciedleniem intelektualnego rozwoju Platona i jego w³asnych pogl¹dów, zw³aszcza z zakresumetafizyki, epistemologii, filozofii religii, wychowania, sztuki oraz polityki.8 H. Arendt podkreœla, ¿e w niektórych dialogach, np. w Teajtecie, Sokrates – za spraw¹Platona – wyg³asza wrêcz stwierdzenia anty-Sokratejskie, jak to, ¿e „wielcy filozofowie [...] odm³odoœci nie znaj¹ drogi na rynek”. H. Arendt, Myœlenie..., s. 228.9 Sokrates wyra¿a tê myœl w nastêpuj¹cej wypowiedzi: „Wróciwszy do domu zacz¹³emmiarkowaæ, ¿e od tego cz³owieka jednak jestem m¹drzejszy. Bo z nas dwóch ¿aden, zdaje siê,nie wie o tym, co piêkne i dobre; ale jemu siê zdaje, ¿e coœ wie, choæ nic nie wie, a ja, jak nic niewiem, tak mi siê nawet i nie zdaje. Wiêc mo¿e o tê w³aœnie odrobinê jestem od niego m¹drzejszy,¿e jak czego nie wiem, to i nie myœlê, ¿e wiem”. Platon, Obrona Sokratesa, 21D, prze³.W. Witwicki, [w:] Dialogi, t. I, Kêty 1999, s. 558.10 Terminu „problem” u¿ywam tutaj w znaczeniu zaproponowanym przez Barbarê Skargê:„Problem jest [...] myœlowym procesem, w trakcie którego jego sens [...] wype³nia siê stopniowo.Sens problemu konstytuuje siê w procesie wyjaœniania, rozwijania, uwyraŸniania i ewentualnegoukazywania tego, co tylko domniemane [...]. St¹d sens jest zawarty w samym problemie,w tym, jak zosta³ zbudowany, jak siê zmienia, kszta³tuje. Jego intencjonalne nakierowaniewci¹¿ siê zmienia w polu tematycznym, które dziêki owym próbom dookreœlenia z ró¿nych stronzaczyna coraz jaœniej rysowaæ swoje kontury”. B. Skarga, Granice historycznoœci, Warszawa1989, s. 34.11 Podejœcie Sokratesa jest bliskie za³o¿eniom wspó³czesnego filozofa, Hansa-Georga Gadamera,przypisuj¹cego kluczowe znaczenie w weryfikacji wszelkich twierdzeñ uchodz¹cych zafilozoficzne poszukiwaniu pytañ, na które sta³y siê one odpowiedziami. „Rzecz¹ rozstrzygaj¹c¹,umiejêtnoœci¹, któr¹ musi odznaczaæ siê badacz naprawdê godny tego miana, jest umiejêtnoœædostrzegania pytañ. Dostrzegaæ pytana to znaczy uczyniæ wy³om w twardym murze presupozycji,który dominuje nad naszym myœleniem i poznawaniem. Nie jest prawdziwym badaczem, ktonie umie przedrzeæ siê przez ten mur i dziêki temu zyskaæ mo¿liwoœæ dostrze¿enia nowychpytañ i udzielenia nowych odpowiedzi”. H.-G. Gadamer, Có¿ to jest prawda?, prze³. M. £ukasiewicz,[w:] Rozum, s³owo, dzieje, PIW, Warszawa 1979, s. 42.