pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

366 Bronis³aw Sitek6. Actio arbitraria – instrument rozstrzygania sporówWszelkie spory pomiêdzy dysponentem œrodków publicznych, edylem lubprywatnym poœrednikiem a skarbem pañstwa lub miastem, maj¹ce miejsceprzy zakupie ¿ywnoœci, zw³aszcza zbo¿a, wina i oliwy, by³y rozstrzygane przypomocy actio arbitraria.G. 9 ad ed. (D. 13.4.3): Ideo in arbitrium iudicis refertur haec actio, quia scimus,quam varia sint pretia rerum per singulas civitates regionisque, maxime vini oleifrumenti: pecuniarum quoque licet videatur una et eadem potestas ubique esse,tamem aliis locis facilius et levibus usuris inveniuntur, aliis difficilius et gravibususuris. (Ta sprawa jest przed³o¿ona do decyzji sêdziego z tego powodu, ¿e jakwiemy, ceny artyku³ów s¹ ró¿ne w poszczególnych miastach i regionach, w szczególnoœciwina, oliwy i zbo¿a. Chocia¿ wydaje siê, ¿e si³a nabywcza pieni¹dza jestwszêdzie taka sama, to jednak w pewnych miejscowoœciach z ³atwoœci¹ mo¿na zatak¹ sama kwotê nabyæ wiêcej produktów i na niewielkie raty, w innych zaœz trudnoœci¹ to siê czyni i nale¿y p³aciæ wiêksze raty.)W przytoczonym wy¿ej tekœcie Gajusa poœrednio zosta³a wyra¿ona jednaz podstawowych zasad wspó³czesnej gospodarki rynkowej, wed³ug którejwszystko ma swoj¹ cenê, a na jej wielkoœæ wp³ywa wiele czynników. Najistotniejszyjednak jest mechanizm poda¿y i popytu. To on ju¿ w czasach antycznychistotnie kszta³towa³ ceny produktów, zw³aszcza ich zró¿nicowanie.Wiêksza poda¿ towarów zawsze prowadzi do obni¿ki cen, zaœ wiêkszy popytdo wzrostu cen 46 . Kolejnym wa¿nym czynnikiem by³a cena pracy i poziomu¿ycia mieszkañców danej prowincji. W koñcu nale¿y wymieniæ te¿ znaczneró¿nice klimatyczne poszczególnych czêœci pañstwa rzymskiego – rozleg³oœæterenów imperium rozci¹gaj¹cego siê od ówczesnego wschodu po zachód powodowa³azró¿nicowanie cen produktów ¿ywnoœciowych.Ró¿na si³a nabywcza pieni¹dza sprawia³a, ¿e za okreœlon¹ kwotê pieniê¿-n¹ mo¿na by³o nabyæ ró¿n¹ iloœæ produktów ¿ywnoœciowych. Zadaniem sêdziegoby³o zatem uwzglêdnienie okolicznoœci maj¹cych wp³yw na ceny produktów¿ywnoœciowych. Takie upowa¿nienie sêdzia otrzymywa³ w procesach(iudicia arbitraria) wytaczanych na postawie actio arbitraria.Zgo³a odmienna sytuacja mia³a miejsce w przypadku, gdy zakupionezbo¿e zosta³oby skradzione:G. 9 ad ed. (D. 13.4.6): Grani aestimationem per iniuriam post emptionem ablati,quae rationibus publicis refertur, curator rei publicae domino restitui iubeat. (Je-¿eli zbo¿e, po zawarciu umowy zakupu, bezpodstawnie zniknie, wówczas kuratorzobowi¹zany jest do zap³aty w³aœcicielowi zbo¿a nale¿nej kwoty wpisanej dodokumentów rachunkowych municypium.)46 Zob. B. Klimczak, Mikroekonomia, Wroc³aw 2006, s. 82; P.A. Samuelson, W.D. Nordhausen,Ekonomia 1, prze³. H. Hegemajer, K. Hegemajer, J. Czekaj, Warszawa 2003, s. 82.