pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

58 Ma³gorzata Augustyniaknigdy nie zrobili niczego z w³asnej inicjatywy, nie mieli ¿adnych intencji– ani dobrych, ani z³ych – i byli tylko pos³uszni rozkazom. Jednak w rezultaciepojawi³o siê najwiêksze z³o, „z³o wyrz¹dzone przez nikogo, czyli przezistoty ludzkie, które odmawiaj¹ bycia osobami” 39 .Je¿eli tezê g³osz¹c¹, ¿e z³o mo¿na przezwyciê¿yæ myœleniem, po³¹czymyz Sokratejskim przekonaniem, i¿ wyrz¹dzaæ krzywdy to rzecz gorsza ni¿, jeznosiæ 40 , to okazuje siê, ¿e nigdy nie jesteœmy wobec z³a bezsilni i zawszemamy wybór. Istnieje wprawdzie doœæ powszechne mniemanie, ¿e w sytuacjachkrytycznych nie sposób odeprzeæ pokusy i nie mo¿emy mieæ pewnoœcico do naszego zachowania, jednak Arendt dostrzega³a b³êdnoœæ tej argumentacji.Przytacza³a wypowiedŸ Mary McCarthy: „Jeœli ktoœ celuje w ciebie broñi mówi »Zabij swojego przyjaciela, bo jak nie, to ja zbijê ciebie«, to ciê poprostu kusi i tyle” 41 . Sytuacja, w której stawk¹ jest nasze ¿ycie, mo¿e byæusprawiedliwieniem zbrodni w sensie prawnym, ale nie mo¿e za takie uchodziæw znaczeniu moralnym. W tym ostatnim liczy siê wy³¹cznie zachowaniewiêzi umo¿liwiaj¹cej prowadzenie dialogu z w³asnym „ja”. Kluczowa okazujesiê tu œwiadomoœæ, ¿e ¿yjê nie tylko z innymi, ale przede wszystkim z samymsob¹. Dlatego o ile mo¿liwe jest utrzymanie przyjacielskiej relacji z kimœ, ktokrzywdy doznaje, o tyle wykluczone jest to w odniesieniu do z³oczyñcy.W gruncie rzeczy zastosowanie tego kryterium oparte jest na przes³ankachegoistycznych – zale¿y nam na zachowaniu w³asnego „ja”. Kryterium to mo¿enas wprawdzie uchroniæ przed czynieniem z³a, ale okazuje siê byæ niewystarczaj¹cedo tego, by nak³oniæ do czynienia dobra. Wolê znosiæ krzywdy, ni¿ jewyrz¹dzaæ nie dlatego, ¿e œwiat na tym zyska. Dla œwiata istotne jest to,¿eby w ogóle nie by³o z³a; znoszenie krzywd i ich wyrz¹dzanie jest równieniedobre 42 . W moralnoœci sokratejskiej natomiast wa¿niejsze jest ocaleniesamego siebie, oczywiœcie nie w znaczeniu zachowania ¿ycia biologicznego,gdy¿ nawet za cenê tego ¿ycia warto zachowaæ zdolnoœæ do myœlenia.Jak widaæ, w interpretacji Arendt sokratejska moralnoœæ po pierwsze:ma charakter subiektywny, gdy¿ odwo³ujemy siê do w³asnego wnêtrza, niezaœ do nakazów religijnych, prawa stanowionego czy naturalnego, po drugie:daje wy³¹cznie negatywne rezultaty, w tym sensie, ¿e chroni nas przed czynieniemz³a, ale okazuje siê niewystarczaj¹ca dla czynienia dobra 43 . Minimalizmtej filozofii nie podwa¿a jednak jej ogromnego znaczenia w tzw. sytuacjachgranicznych, w czasach kryzysu, kiedy normy trac¹ wa¿noœæ, tak jak39 H. Arendt, Kilka zagadnieñ filozofii moralnej, [w:] Odpowiedzialnoœæ i w³adza..., s. 140.40 Por. Platon, Gorgiasz, 469b,c [w:] Dialogi, t. I.41 H. Arendt, Odpowiedzialnoœæ osobista w warunkach dyktatury, [w:] Odpowiedzialnoœæi w³adza..., s. 52.42 Por. H. Arendt, Odpowiedzialnoœæ zbiorowa, [w:] ibidem, s. 182.43 „Cz³owiek [...] nie jest w stanie ani automatycznie czyniæ dobra, ani rozmyœlnie czyniæz³a. Jest kuszony do z³a i potrzebuje wysi³ku, by czyniæ dobro”. H. Arendt, Kilka zagadnieñfilozofii moralnej, [w:] Odpowiedzialnoœæ i w³adza..., s. 109.