pobierz - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski

Arendtowska recepcja filozofii moralnej Sokratesa53pauz¹ w naszej powszednioœci, wytr¹ceniem z innych, bardziej naturalnychi codziennych stanów. Nakazuje ono skupiæ uwagê na przedmiocie naszegozdziwienia, nie pozwala przejœæ obok niego obojêtnie, porusza umys³ i emocje.Wielu myœlicieli owo zdziwienie uznaje za pocz¹tek wszelkiej g³êbszej refleksji.Platon w Teajtecie powiada: „To stan bardzo znamienny dla filozofa:dziwiæ siê. Nie ma innego pocz¹tku filozofii, jak to w³aœnie” 19 . Arystotelespodkreœla, ¿e dziwienie siê pozwala ludziom uœwiadomiæ sobie niezwyk³oœæœwiata i swoj¹ bezradnoœæ, a tym samym poznaæ swoj¹ niewiedzê 20 . Zdziwienieuznaje siê za arché 21 filozofii, poniewa¿ jest jej niezbêdnym elementem,podstawowym warunkiem. Inspiruje d¹¿enie do uchwycenia zasady t³umacz¹cejwieloœæ rzeczy, ich porz¹dek oraz poszukiwanie tego, co rz¹dzi wszystkim.Zdziwienia, które ogarnia filozofa, nie sposób oddaæ s³owami, poniewa¿jest zbyt ogólne. Platon opisywa³ sytuacje, w których Sokrates jakby odrywa³siê od rzeczywistoœci, popada³ w ca³kowity bezruch. By³ w stanie thaumadzein,któremu towarzyszy³ pathos zdumienia i œwiadomoœæ, ¿e teraz naprawdêwie, ¿e nie wie. Filozofa porównywano wówczas do drêtwy, czyli ryby, którejdotyk powoduje chwilowy parali¿, a on akceptowa³ tê metaforê, zastrzegaj¹cjednoczeœnie, ¿e mo¿e byæ jedynie tak¹ drêtw¹, która „sama zdrêtwia³a,przez to i drugich w odrêtwienie wprawia [...]. Bo to nie tak, ¿ebym ja sammia³ du¿o, a tylko drugich w biedê wprowadza³, tylko ca³kiem na pewno jasam nic nie mam i przez to drugich te¿ w biedê wci¹gam” 22 . W sokratejskimdoœwiadczeniu niewiedzy przejawia siê jeden z podstawowych aspektówziemskiej kondycji cz³owieka, pojawiaj¹ siê pytania ostateczne i nierozstrzygalne,zaœ ten, kto je zadaje, konstytuuje siebie jako byt pytaj¹cy 23 . Byt tenprzechodzi ju¿ z fazy parali¿u do wytê¿onej aktywnoœci umys³owej. Formu³ujeproblemy i stawia pytania, które kieruje b¹dŸ do samego siebie, b¹dŸ doinnych ludzi. Zatrzymajmy siê na tych pierwszych, poniewa¿ tylko one przynale¿¹do sfery myœlenia i tylko one maj¹ znaczenie dla jednostkowej moralnoœci.Pytania skierowane do innych ludzi przechodz¹ ju¿ do sfery dzia³aniai tym samym mog¹ mieæ charakter polityczny.Hannah Arendt, sk³aniaj¹c siê do tradycji nominalizmu, stwierdza, ¿enie ma czegoœ takiego jak „cz³owieczeñstwo”. „Cz³owiek w ogóle” to abstrakcja,metafora. W rzeczywistoœci istniej¹ ludzie urodzeni w œciœle okreœlonym19 Platon, Teajtet, 155d [w:] Dialogi, t. II.20 Arystoteles, Metafizyka, 982b 10, oprac. M. A. Kr¹piec, A. Maryniarczyk, Warszawa2003.21 Staro¿ytn¹ kategoriê arché cechuje pewna niejednoznacznoœæ. Mo¿e ono oznaczaæ: „pocz¹tek”,„fundament”, „zasadê”, „element”, „przyczynê”, „powód”, „sumê”, „w³adzê”, „pañstwo”,„kraj”, „urz¹d”, „stanowisko”, „oddzia³ wojska”, a tak¿e „moce niebieskie” lub „moce piekielne”Zob. S³ownik grecko-polski, t. I, opr. O. Jurewicz, PWN, Warszawa 2000. Podajê za: D. Kubok,Arche – zasada i w³adza, „Civitas” 2001, nr 5, s. 11–12.22 Platon, Menon, 80c [w:] Dialogi, t. I.23 Por. H. Arendt, Sokrates, [w:] Polityka jako obietnica..., s. 66.