Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 87
(Ezkurra herrikoa da, Goi.), Gaztelu, Lastolea (oikonimoak, Les.) → Gaxtélu,
Laxtól; Goizueta → Goixút (izengoitia, Les.), Idiazabal → Idixabal (sic) (Idiazabalgoa
zelako; Arano, Zubi. & Peru., 1998: 250), Lasarte → Laxarte (Ezkurra
– Arano, deitura; Zubi. & Peru., 1998: 252), Salaberri → Xála (lapurtar pilotari
ezaguna), Xabálà, Xubírì (Zabala, Zubiri deituretatik, Goi.), Xàlamankíno (Salamancan
jaioa, Les.), Xàkrixtán (gizon elizkoia, Les.), Susperregi (deitura, Les.)
→ Xúxpe, Zabala → Xabala (Ea., Erdozia, 2001: 151), Zubita → Xuita (Arano,
Zubi. & Peru., 1998: 262; Malerrekako Zubieta herrikoa zen); Zumeta dei tzen
zuten lei tzarra Xumeta aipatua ere aurki tzen dut (Peru., 1996: 90).
7.1.1.3. [š] eta [č] batera dituztenak
Puntu honetan arazo grafiko ani tz daude zehazkiro jakiteko ,
eta idazten direnen azpian zer dagoen. Irudi luke sabaiaurreko igurzkaria
([š]) dagoela, baina hau ez da segurua. Bestalde, kontu dialektala ere izan daiteke
hein batean, ezaguna baita Iparraldeko hizkeretako ani tzek sabaiaurreko
igurzkaria izaten dutela hi tz hastean (xahar, xar, xingar, xixtor, xori, xuri vs. zahar,
t x a r, zingar, ziztor, t x o r i , t x u r i edo zuri). Lekuko gu txi ditut, eta denak dira
dokumentaziotik ateraiak:
– Xeme / Txeme (Seme-tik; cf. Seme d’Uart, Bera, 1366, LPN, 567):
Xeme d’Erreparaçe = Cheme Erreparaçe, Seme d’Erreparaçe (1359, MD, 1971, 82),
Cheme d’Eliçandi (Bera, 1366, LPN, 567), «Per Arnalt, dicho Xeme» (Suh., 1350-
53, CPBN, 70. or.), Cheme (Mon., 1351, Zaro, 1378, Goih., 1966: 132, 148),
Seme, Cheme de Gamoart (Larzabale, 1351, ibid., 228), Cheme Arhalde (Dg.,
1386, ibid., 326), Cheme d’Arozteguialde, Cheme d’Iryart (Sarasketa, 1412-13,
CPBN, 101. or.), Cheme (Sen., 1415, Goih., 1966: 57), Xeme de Sorburu (Oiar.
al., 1475, C. & C. & G., 1997, 62, 35. or.). Ikus Irigoien (1994: 256). Goizuetan
Chemerena oikonimoa azal tzen da 1616tik ai tzina, Chemenea 1700. urteaz geroztik
(Her., 1978: 80), Txeménè bihurtua egun. Nolanahi ere, 1678an Chemenenea
dago, eta, beraz, ezin erabat baztertu oinarrian Xemen-en aldaera zatekeen
*Txemen zegoelako ustea.
– Xurio, Xuri / Txurio, Txuri: «Miguel, fijo de Xurio» (Al tsasu, 1516,
Po., 2001, 43, 255. or.), Xurio de gorriti (Osk., 1552, At.p., 1, 82), Xurio (Bere.,
1581, Ih.p.), «Juan Martinez de la Plaza, dicho Churio» (Elgoibar, 1452, Aierbe
& E txezarraga, 1999: 32), Churi de Uria, Churio Ferrero, Churio Zumarraga
(Oñ., 1489, Urkixo, 1912: 57), Churio de Çumarraga, Churio de Guipusche, Churi
de Uria (Oñ., 1489, Zu., 1994, 34, 254, 264 eta 268. or.), Churio de Çerayn
(Zerain, 1490; Aierbe, 1993, 37, 149. or.), Churio de Matacua (Oreitia, 1510,
Lema, 2007b, 59, 208. or.), Churyo de Garmendia (Abel tzisketa, 1519, Aierbe,
2006, 312, 338. or.). Berueten 1551n Martie xuriorena kausi tzen dugu (At.p., 1,
111), Lei tzan 1726an Churionea oikonimoa ageri da.