Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

256 Patxi Salaberri Zaratiegi
txo edo An t x o -tik, baina beharbada Joa n t x o -tik ere bai. Salbuespenik nabarmenena,
apika, lan honen hastapenean aipatu dudan Fin a t x o da, zein, erran bezala,
-ina bukaera zuten hainbat izenen hipokristikoa izan bai tzitekeen, orain urte
ba tzuk. Anizko Mamai eta Igan tziko Mamari fonikoki gertu daude eta oinarriko
izen banari dagozkio: Baztangoa Juana Mari da eta Bor tzerrietakoa Migel
Mari. Gainera, sexua zenbait aldiz ez da ongi bereizten (cf. Saturnino, Saturnina
→ Xatur), eta hipokoristikoetarik beretarik sortutako «bir-hipokoristikoetan»
disemia bat gu txienez aurkitu dut: Il d e fon t x it o, Pa txito → A txito, baldin oinarriko
izenak eman dizkidaten bi horiek badira, alegia, jasotako informazioan
hu tsik ez badago.
8.2. Euskal hipokoristikoak ezin dira eremu dialektal bakarrera mugatu,
orokorrak dira
Lan honetako datu ugariak ikusita garbi dago bustidura –eta a tzizkien
erabilera– ezin dela mugatu, Orpustanek (1999: 135) egiten duen bezala, eremu
dialektal bakarrera, Arabara zehazkiago erran:
«La palatalisation expressive apparaît ainsi nettement, vu le contexte, comme
un trait du langage familier et familial, ce qu’elle est restée dans l’usage
jusqu’à l’époque contemporaine. Mais aucun autre document des autres secteurs
dialectaux n’en donne, pour l’époque médiévale, une extension comparable
à ce texte alavais».
Ezin da erran beste eremu dialektaletan ez dela horrelakorik ager tzen,
lan honetan ikus daitekeen gisan Nafarroa, Gipuzkoa eta Bizkaiko datuak ugariak
direlako. Iparraldean ere hipokoristikoak ardurakoak izan dira eta oraino
hala dira, Goihene txeren ikerketetan, oraingo literatura lanetan eta agerkarietan
ikus daitekeen moduan.
Bestalde, irudi luke orain gauzak alda tzen ari direla, berrekailuren baten
kasuan: datu historikoetan - t x u a tzizkia mendebalde-erdialdean kausi tzen
dugu, gu txitan hala ere (Ju a n t x u Arrasaten, Joa n t x u Tolosan, Ma r i t x u Durangon,
Pe r u t x u Urduñan), baina egungo egunean E st i t x u , Jon t x u , Ma it e t x u , Mirentxu…
daude Goizueta, Labaien, Lei tza eta Zugarramurdi nafar herrietan, eta,
beraz, pen tsatu beharko dugu Ekialdeko dokumentazioan - t x u ez aurki tzea halabeharrez
gertatu dela edo, beste gisan, aldakun tza burutu dela, ho ts, historian
zehar – t x o zena orain – txu izan daitekeela, onomastikan ere erdialderanzko
joera nagusi tzen ari dela(5). Bestalde, -ño a tzizkia mugaz haraindian ibil tzen da
(5) «Ere» diot dialektologian, Zuazok garbi eraku tsi duen bezala (2003: 107, 128, 131-132,
134, 176), erdialderanzko joera dagoelako, Baztanen hein batean, baina batez ere Gipuzkoan