Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

104 Patxi Salaberri Zaratiegi
danarekin, lan honetan ager tzen diren a tzizki ugariek argi adierazten baitute, pertsona
izenen arloan behinik behin, guztiz arruntak zirela, txitean-pitean erabil tzen
zirela. Nafarroako egungo euskaran ere ani tz dira birao eta irain tzeko hi tzetan
azal tzen zaizkigun berrekailu eta berrekailuaireak (Salaberri & Zubiri, 2007).
A tzizkien erabilera edo amplification delakoa beste hizkun tza ba tzuetan
ere ezaguna da, laugarren atalean ikusi dugun moduan; mazedonieran, erraterako,
-a, -e, -o, -ka, -ke, -ko eta beste ibil tzen dira (Gulevska, 2002). Gai honetaz
min tzo delarik honela dio Seemanek (1983: 241):
«Amplification is accomplished by suffixes, plentiful and varied in most languages.
Suffixes are a form of endearment used in “lall” names and “pet”
names. While lengthening the word, they connote diminutiveness, analogous
to what psychiatris ts call “reaction formation”, the representation of
something by i ts opposite».
Hurrengo datuetan ikus daitekeen bezala, historian zehar erabili diren
a tzizkiak gaur egun erabil tzen direnak baino ani tzez gehiago dira, hemen ematen
diren guztiak, denak batean, inongo hizkeratan egon ez badira ere indarrean.
Erran daitekeela uste dut garai bateko euskaran egun baino aise berrekailu gehiago
zirela, eta beraz, aieka honetatik, pobre tzea gertatu dela. Nolanahiko gisan,
egungo erabilera dela eta, harrigarriro, Hasselrot (1957: 18) kexu ageri da, a tzizki
ugaritasuna ikusirik, an tza («il y a tant de suffixes diminutifs en basque!»).
Dokumentazioko a tzizkietako ba tzuk bakunak dira, baina beste batzuk,
ani tz egia erran, bikunak edo hirukunak ditugu, ho ts, beren baitan berrekailu
bakun bat baino gehiago dituzte. Honelakoetan, maiz, zaila da osagaiak
zein diren zehaztea, usu aukera bat baino gehiago daudelako gauzak azal tzeko.
A tzizki ba tzea ohikoa da gaztelanian (cf. chiquitico; ikus Zamora, 1945: 544-
555, González Ollé, 1962: 205-207), Valen tzia aldean (Sopeña, 1990: 454), Gaskuñako
hizkeretan (Rohlfs, 1951: 471) eta hala zen fran tsesean ere, beste orduz:
Michaelssonek (1939: 113-114) Pierre-tik eratorritako Pierrotin (cf. Pierrot eta
Perrin) «diminutif réitéré» delakoa aipa tzen du Erdi Aroko Parisen; horretaz
gainera Garnotin, Guillotin, Margotin, Perrinet eta Robinet ere ematen ditu. Beste
hizkun tza ba tzuetan ere ohikoa da a tzizkiak errepika tzea: Παιδí−σ−κος ’mutikoñoa’
grekoz, drzewe-s-ko ‘zuhaixka’ polonieraz (Tovar, 1985: 460).
Berrekailu ba tzuen etorkia ezin da euskaran berean bilatu, dudarik gabe
inguruko latin hizkun tzetatik hartu bai tzituen gureak (-eta, -iko, -in, -on, ot(e,
a)…), baina, zernahi gisaz, garbi dago mailegatuak izanagatik ere euskarak beretuak
zituela, maiztasuna handia zutelako lehenik, «jatorrago tzat» har daitezkeen
beste ba tzuekin elkar tzen zirelako edo aldameneko min tzairetan ageri ez diren
elkarretara tzeak kausi tzen ditugulako gero (Joanetako, Joanikote, Joaniko txea, Maritonko...),
euskal izen tzat har daitezkeen oinarriekin azal tzen direlako hirugarre-