Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

42 Patxi Salaberri Zaratiegi
Fran tzian, historian zehar, hipokoristikoek oinarrizko izenen urritasun
gorria nolabait bete tzeko erabili dira:
«La sélection progressive s’accentuait, au point qu’un petit nombre de noms
avaient la faveur de la mode et, par suite, étaient portés par un grand nombre
de personnes. Pour individualiser les innombrables Jean, Guillaume, Pierre,
etc. force était de leur adjoindre un surnom à l’aide de suffixes ou d’autres
déformations: tel Jean sera Jeannot, tel autre Jeannet, celui-lá Jeanneret, etc.;
les possibilités sont nombreuses; ici aussi la porte est ouverte à la transmission
héréditaire» (Dauzat, 1988 [1949]: 111).
Gure artean ere badirudi izen bera zuten lagunak elkarrenganik bereiztea
izan dela hipokoristikoak erabil tzearen arrazoietako bat.
Aizpitartek jaso tzen duen Juan izenaren Juanischume hipokoristikoak
(Knörr, 1981: 96) eta Iglesiasek (2000: 46, 114, 281) dakar tzan Ganichumé-k
(Ganis, Ganix-etik (3)), Marichoumé-k motibazio bera zuketen menturaz, bai eta,
orobat, aipatu iker tzaileak bil tzen dituen Biarrizko XVIII. mendeko Mariehaurra
Dibarrart, Maria haurra de Gramont eta Joannahaurra-k ere (ibid., 278).
Lhanderen arabera (1926: 714), Marigazte, Marittipi eta Marixume Marie-ren
txikigarriak dira, ‘Mariette’ alegia. Ibarrart baigorriarrak Mendigaineko Piarresttipi
darabil (Ikus Lafitte & Barbier, 1967: 92), Zubirik (1990: 44) eta O tsobik
(1992: 115) Maittipi. Xarrittonek dioenez (Saint-Pierre, 1998, X), An tsuberroren
anaia Joanes Joastipi eta Papiti dei tzen zuten. Mariháurra bizirik egon da berriki
arte Luzaiden, eta Hazparnen bada oraino izen horretako emaztekia.
6.5. Izen ttipien neutralizazioa dela-eta
Azken hamarkada hauetan, hein handi batean Satrustegiren izendegiaren
ondorioz (1972az geroztik), egungo gazteek berez hipokoristikoak diren
formak dituzte izentako, izen bakartako: Antton, Beñat, Eñaut, Ganix, G a r t x ot ,
Maia, Manex, Txomin, Xoan… Honek erran nahi du hipokoristikoak erabiltzeko
behar zen hurbiltasuna, konfian tza, erabat gal tzen dela kasu hauetan, beti
izen ttipiarekin deituko baitituzte, adiskide izan edo ez hain adiskide, maitasunez
min tzatu ala aiherkundez. Gainera, horietako ba tzuk «bir-hipokoristikotzen»
zailak dira, nahiz ez denak; ho ts, zenbait kasutan ez da erraza a tzizkia
para tzea: Beñat → *Beñaño, *Beña txo, baina Eñaut → Eñautiko (E txaleku), eta
nahi bada Anttontto, Txomin txo, e.a.
(3) O tsobik (1992: 23) Ganxume dakar.