Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 67
[j] ere izan zitekeen. Iparraldean egun [š] dago euskaraz, fran tsesez [ž] duten
izenen ondorengoetan: Xán < Jean, Xáne < Jeanne (L, NB), [j] dutenen aldakan:
Jána (Amü., Ami.).
Soinu sabaikariaren lehenbiziko lekukotasunak, irudi duenez, Hagenbacheko
zilarrezko xafletan ageri diren Xalinis, Xembus eta Xembesus ditugu
(Gorr., 2003: 34-35). Aurreneko biak Salinis eta Sembus-en aldaera bustiak dira,
eta hirugarrena *Sembe-tik atera datekeen *Xembe-ren eratorri tzat eman daiteke.
Irigoienek Guardiako Pero Xona (1350, LPN, 342) aipa tzen du eta dio
Hona, Ona (< ona) izenaren hipokoristikoa dela. Baliteke hau horrela izatea,
baina x- ez da ager tzen soinu protetiko tzat euskal antroponimian, dakidanez;
bai ordea, beste hizkun tzaren batean. Yucatanen, erraterako, maitasunezko [š]
maia aurrizkia erabil tzen da: Clotilde → Xclot, Eleuteria → Xlut, Felipa → Xpil
(Boyd-Bowman, 1955: 363); Guatemala eta Ekuadorko eremu elebidunetan ere
erabil tzen da sabaiko soinu hori, nahiz ez protesi tzat: Cecilia → Xixi, Inés → Nex
(ibid., 365).
Errusieraz soinu palatalak ardura ager tzen dira izen laburtu eta ttipietan
(Fokker, 1960: 269. or. eta hurr.): Agrafena → Gruxa, Aleksandr → Saxura
→ Saxa, Aleksej → (A)loxa eta Ljosja, Anna → Anna → Anja, Njusja eta Njura,
Elena → Lelja, Grigorij → Grixa, Jakov → Jaxa, Lev → Ljova, Ljudmila →
Ljusja, Mar(i)ja → Maxa, Pjotr → Petja, Valentin → Valja, Varvara → Varja,
Zachar → Charja… Hipokoristiko a tzizkiek ere, usu, soinu bustia dute beren
baitan: Fjodor → Fedoruxka, Saxura → Saxure txka, Stepan → Stepanuxka, Tolja
→ Tole txka, Toljuxa, Toljuxe txka, Toljuxen’ka…
Sabaiaurreko soinu bustia beste hizkun tza ba tzuetako bukaera eta
a tzizkietan ere aurki tzen dugu, bestelako berrekailu eta erabideen aldamenean,
erraterako arabieran (Littmann, 1953), letonieran (Rūķe-Draviņa, 1960) eta
xhoseran (Neethling, 1994 eta 2005. Ikus laugarren atala). Ki txuak eragindako
Peruko alderdi bateko gaztelanian (E. Tovar, 1942) ohikoa da euskararenaren
an tza duen zenbait kon tsonanteren busti tzea: Asunción → Axuco, Axuca; Casimiro,
Casimira → Caxi, Celia → Xela, Consuelo → Conxo, Ernesto → Nexo,
Isolina → Ixu, Jacinto, Jacinta → Jaxi, Jose → Joxe…. Egia erran, palataliza tzea
sabaiurrekotik haratago doa lurralde honetan.
Palatalizazio mota honen bilakaera azter tzeko denboran aurki tzen dugun
arazo larrienetakoa dokumentazioko grafien oinarrian soinu bustia edo bestelakoa
zegoen jakitea da. Datuak ikusirik usu zalan tza egiten dugu , ,
-ren azpian sabaiaurreko igurzkaria dagoen edo t x , s dauden. Arazoaren erroa
inguruko erdaren sistema ortografikoek euskarak berezko dituen soinu txistukari
ugariak irudika tzeko eskuarterik aski ez eduki tzean da tza.