Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

188 Patxi Salaberri Zaratiegi
Apalo eta Zailo-n (erdarazko) genero mozioa duen b e l t z , apal eta zail-en eratorriak
ikustearekin, berak holakoetan, Aulestiko umío-n gerta tzen den moduan,
gradu hurbileko muga tzailea ikusi nahiago baitu.
Gure irudiz bi hizkun tzalariek dute arrazoi, alde batetik –o-dun aldaera
horietako zenbait leku erabat euskaldunetako dokumentazioan ager tzen
direlako, eta, bestetik, Irigoienek aipa tzen dituenetako ba tzuk Azagra, Azkoien
eta Erriberrikoak direlako, eremu guztiz erdaldunekoak edo mugakoak. Ezin
dut ahaztu, jakina, uxuetarrok berok, erdaraz, ujuetarra erraten diegula herriko
emakumeei, baina ujuetarro gizonei. Irigoienek, 1981eko lanean Belcho,
Belso izenaz ari delarik, erraten du latineko Bellus-en bikia den Belli(us)-etik
ateratako Bel(e) / Beli-rekin erlazionaturik dagokeela, ho ts, izen hau bera datekeela,
a tzizkiz. Berrekailua desberdina da oinarri bereko Beliche edo Belische-n
(1062) eta Melchi-n (Sancho Melchi, Artaxoa, 1119-1137, zein 1136ko Sancho
Melchiz-ekin eta 1136-1150eko eta 1157ko Sancio Meleiz-ekin identifikatu behar
baita, bizkaitar euskal tzainaren arabera); erromatarren garaiko Belsus ere
aipa tzen du (Belsus f(ecit), CIL XIII). 1994ko lanean (200, 236-237), berriz,
Belcho, Uelso izena Belça, Belcha-rekin lo tzen du, b e l t z -en oinarritu izenarekin
alegia, eta Melcho diptonga tze erromanikoa izan duten Mielco eta Mielgo-rekin
sailka tzen: «Bai Mielco, eta bai Mielgo formek –e- > -ie- dipthongazio romanikoa
dute, eta bigarrenak, gainera, oklusivo gorra –l-ren ondoan ozendurik.
Beste alde batetik Melcho-k txistukari busti-palatala duela dirudi, hypokoristiko
bihurturik, lehen momentuan bederen». Ikus jatorri ñabartasun honetaz,
– t x i a tzizkiari eskainitako atalñoan diodana. Aranon Belso oikonimoa ageri da
1726an, B é l t s ò ebakia egun; herri honetako Suro auzoan Bél tsoko bórda deritzan
e txea ere bada.
– Domixo (cf. Domix emakume izena). Zalan tzazkoa da; menturaz
Ola tz Galarko 1727ko Domissorena e txe izenean ageri dateke. Hau Domejerena
(1654, 1669), Domejorena (1658), Domenjarena (1651), Domicherenecoa, Domichorena,
Domiserenecoa (1677) gisa ere azal tzen da (Jimeno, 1987: 322-323)
– Eneguxo (*Enegu?): Enneguxo (ikus Irigoien, 1983: 25; Orpustanek
ere aipa tzen du, eta Eneko-ren txikigarri hipokoristiko tzat jo tzen, 1999: 132).
– Enexo. Irigoienek (1983: 22) uste du Donemiliagako dokumentazioko
«Enexoris Arabi scripsit» delakoan ageri den Enexoris horren oinarrian
Enexo dagoela eta –xo a tzizkia – t x o -ren aldaera dela. Iker tzaile beraren arabera,
Erdi Aroko kartularioetan azal tzen den Enecho-ren azpian Ene txo dagoke, ez
beti Eneko.
– Garbiso, Garbixo: Garbisso (Apardoze, 991, Leire, 12), Garbisso
Acenariç de Caramesas (Aragoi? 1048, Leire, 44). Cf. Garbix. Ez dakit, dena
dela, jatorrian *Garbi dagoen, ez baitugu honen lekukotasunik. Asturiasen ere
azal tzen da Garvixo (bai eta Garvisici patronimikoa ere), XII. mendean (García
Leal, 1988: 133). Mi txelenak (AV, 261) oinarrian garbi dagoela dio. Irigoien
(1983: 42, 1995c: 47) akort da honekin; a tzizkia –so dela uste du bizkaitar euskalariak,
Argiso-k duen berbera.