Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 147
Eneko-ren etimologia dela eta, Mi txelenak ene-rekin erlazionaturik
egon zitekeelako ondorioa atera zuen, lehenago Eleizaldek bezala. Honela dio
Errenteriarrak (EIG-VII, 91):
«Paper txo bat prest neukan, besteak beste, Eneko, an tzina Enneco ida tzia, ukitzen
duena. Bada ezpada ere, kontutan har tzekoa zela nioen ez ote zitekeen
izan ene-ren ahaidea. Tira, esana zegoen hori ere, eta Eleizaldek esana, IX
(1912), 315-316, artikulu txo labur batean. Hau da berorren azkena: “Así pues,
mientras no se pruebe lo contrario, puede admitirse que eneko es una forma
arcaica equivalente al actual ene txo que significa, en el lenguaje cariñoso y
familiar, ‘miíto’; de aquí se elevó a ser una voz onomástica, propia y exclusiva
del Euskera”».
Corominesek (1973: 244) Enneco eta Oveco «iberiar-akitaniar»- tzat
har tzen ditu. Irigoienek, Eleizaldek eta Mi txelenak bezala, osagaiak ene + -ko
direla uste du; ikus, dena dela, iker tzaile honek (Irigoienek) dioena –so, -xo-ri
eskaini atal txoan, Enexo sarreran. Euskal tzain bizkaitarraren arabera, Nafarroako
VIII. mendeko Eneko da ageri den aurreneko lekukotasuna.
Gorro txategik (1984: 202, 379), Akitaniako Ennebox antroponimoa
azter tzean, erraten du oinarrirako Turma Salluitana-ko Enneges dugula, eta honekin
batera Erdi Aroan biziro ugaria den Enneco forma, Enneconis genitiboan,
Ennecoiz euskaraz. Ez du zehazten, halarik ere, euskal posesiboarekin lotu behar
den ala ez. Beranduagoko beste lan batean (1993: 425) Turma-ko Enneges pirinioar
izen tzat ematen du eta gehi tzen Enne-box akitaniarraren eta Erdi Aroko
Enneco-ren «paraleloa» dela (19). Orpustanek (2000: 209) Iruñeko errege izandako
Eneco Arizta aipa tzen du, eta dio izena segur aski euskal jatorrikoa dela,
etimologia ilun badago ere, oraino; bukaera –ko « txikigarria» da autore honen
irudiko. Ikus Salaberri (2003: 172 eta hurr.).
– Eneka: domna Enneca. Irigoienek (1983: 23) aipa tzen du, baina Euskal
Herritik kanpo azal tzen da, Albeldan; bizkaitar iker tzaileak Oneka forma
honen aldaera dela uste du. Onneko azter tzean dio on ‘ona’-rekiko guru tzaketaz
sortu izanen dela, Errioxako domna Bueneka buena-rekiko guru tzaketaz sortu
datekeen era berean (ibid., 25). Edozein modutan, Iruñean ere ageri da izen hau:
«Contra mulierem Enecam Aceari» (1096, Goñi, 59).
– Erlandeko: Erlandeco (Goih., 1991: 301), Erlandeco (1534, Goih.,
1966: 387), Erlandeco de Santa Gracia (Ju tsi, 1368: ibid., 225 = Ernadeco de
Santa Gracia, ibid.). Goihene txeren iri tzian (1986: 301) Errandeco-ren aldaera
da eta hau Arnaldus-en eratorria, ho ts, Ellande, Allande-ren jatorrikide. Zernahi
dela, Errandeco Ferrandeco-ren baliokide ere izan daiteke, agiri batean biek lagun
bera adierazten dutenez gero; hondarrekoa, bistan da, Ferrand-etik atera da.
(19) Honela dio hi tzez hi tz: «Entre estos últimos (Pirinioetako izenen artean) colocaría yo
sin duda a Enneges, con paralelos en el aquitano Enne-box y en el vascón medieval Enneco (vasc.
mod. Eneko, español Íñigo)».