Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 251
izen ttipiak egiteko, eta horietako bat errepikapena da, baina bakarrik fante
dialektoan (hiru dialekto ida tzi nagusi ditu: asante, akuapen eta fante; Obeng,
1997: 45). Hemen izenak bi silaba baditu, lehena ezaba tzen da eta bigarren
errepika tzen; forma errepikatuko lehen bokala luzatu egiten da, zenbait aldiz
behinik behin. Izenak hiru silaba baditu azkena ez da errepika tzen, ho ts, hipokoristikoak
bi silabakoak dira eta aurrenekoaren bokala beti luzea da: Á!bá →
Bàá!bá, Èkú!á → Kúùkú!á, Kòfí → Fíìfí, Kòdó → Dóòó, Kwèèkú →
Kúùkú, Kwèsí → Síìsí… (ibid.; ikus, berebat, 2001: 122-124). Hego Afrikako
xhosera hizkun tzan ere ohikoak dira errepikapenezko izen ttipiak: Lulama →
Lulu, Ndyebo → Bobo, Nonzima → Nzinzi, Zanele → Zaza… Hauek, Neethlingek
dioenez (2005: 129), barne zirkulu txiki batean baizik ez dira ibil tzen, biziro
oker ez banago gurean agi tzen den bezala.
Boyd-Bowmanek (1955: 358-359) azal tzen du gaztelaniako hipokoristiko
errepikatuetan zor tzi kon tsonante (/p/, /t/, /k/, /m/, /n/, /ch/, /y/ eta /l/)
besterik ez dela ager tzen. Euskaraz, ditudan lekukotasunen arabera betiere, kontsonante
hauek azal tzen dira: /k/, /l/, /ll/, /m/, /n/, /ñ/, /p/, /t/, /tt/, / tx/ eta /x/.
Zernahi dela, etorkizuneko ikerketak eta datu bilketak segur aski lekukotasun
gehiago eta soinu gehiago azaleratuko ditu.
Gertakari berbera ez izanagatik, geminazioa ere ibili izan da, han-hemen,
izen ttipiak erdiesteko. Adibidez, Gorro txategik dio (1984: 123) galiar antroponimian
erabil tzen zela, izen konposatuaren lehen osagaia oinarri tzat hartuta
(Eporedorix → Eppo, Eppius, Ep(p)illus), eta germanieraz ere ageri dela
bilakabide hau (Sige-rich, Sig-fridus → Sicco).
Euskara dela eta, irudi du ani tzetan asimilazio prozesu baten ai tzinean
garela (ikus apokopeaz min tza tzean errandakoa); gehienetan bi silabako hipokoristikoak
izaten dira, gaztelaniaz eta fran tsesez bezala (Nelson, 1998: 186, 191).
Lekukotasun hauek ditut:
– Allande → Allalle: Allálle (Al tzai, Urda tx–Arami tz) (34).
– Dolores → Loles: Lóles (Eo., Oi tz).
– Dominika → *Domi → Momi: Mómì (Lei.). Hemen, ikusten den
bezala, errepikapena (asimilazioa) eta apokopea ditugu, batean.
– Edurne → Nune: Núne (Lab.). Neska hau Édu ere dei tzen dute.
– Graxi → Xaxi: Xáxi (Larrabile, Al tzai; izen ofizial tzat Engrace dute
emazteki hauek).
– Iñaki → Kaki: Kákì (Lei.).
– Izaskun → Kakun: Kákun (Lab.). Neska hau Ízas eta Txáskun ere
dei tzen dute.
(34) Txomin Peillen eta Jean-Louis Davant zuberotar euskal tzainek emandako datua.