Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 207
kin, zenbait kasutan indarra emateko, indar tzeko. Gero, –xe a tzizkiaz ari delarik,
ez du argi tzen – t x e -rekin identifikatu behar den ala ez, eta erraten du aditzondo
eta erakusleekin erabil tzen dela, zenbait kasutan indarra emateko:
geroxeago, horixe… Iker tzale honek (ibid., 12-13) - txa eta –xa a tzizkiak desberdintzat
har tzen ditu, bata besteaganik ez ezik – t x e eta –xe-tik ere bereiziz. Ikus,
dena dela, -so, -xo a tzizkiari eskainitakoa atalean Belso, B e l t s o, B e l t x o izena aztertzean
erran dudana, bai eta – t x i berrekailuari dagokion puntuan egiten dudan
iruzkina ere.
Kintanak dio (2004: 586-587) –xe a tzizkiak, Perez Lazarragakoaren
lanean, balio txikikari edo hipokoristikoa duela, «gure ohiko – t x o -ren an tzera»,
eta a tzizkia garai batean egun baino aise hedatuago zegoela. Uste du «denbora
pasa ahala, segur aski fun tzio berbera zuten –to, - t x o, -sko, -ska moduko
a tzizkiekiko lehiakide tzan, pixkanaka, erakusle eta leku-denboretako aditzondoetarako
bereizi zela, ohiko txikikari-fun tzioa aipaturiko beste a tzizki horiei
erabat u tzirik». Jatorriaz kestione, pen tsa tzen du –xe a tzizkia xehe hi tzetik
atera zatekeela, -zar eta – tzar zahar-etik atera diren era berean. Autore honen
iri tzian Akitanian ager tzen ere den –se(n) etorki berekoa dateke, denen iturramatzat
*sene gisako bat onar tzen bada, zein menturaz seni-rekin loturik baitateke.
Beste hizkun tza ba tzuetan ere arruntak dira soinu palatalak a tzizki
hipokoristikoetan, errusieraz erraterako; ikus Stankiewicz (1957), Fokker (1960),
Beider (2001: 73), Lawson & Nevo (2005).
Bizirik dagoen hipokoristiko bakarra ondoko hau da:
– Katixa (Katti): Katíxa (Amü., L, NB, Zub.), Katixa (Barbier, 1987:
158), Katixa (Minaberri, 198: 177), Katixa Callaba (P. Narbai tzen ama; Xarrittonek
aipa tzen du, Narbai tz, 1999: 6), Katixa Dubarbier-Borda (Bes., Duhau,
2003: 406). Halarik ere, fran tsesez Catiche bada, hagi tz oker ez banabil.
Lekukotasun dokumentalak:
– Amorexea (Amore): Amorexea (Lan tz, 1366, LPN, 553). Honetaz
Irigoien (1983: 37) ikus daiteke; autore honek dio urte bereko Maytessa (Miguel
Periz Maytessa) beharbada Amorexea-ren euskarazko bete-beteko kidea
datekeela.
– Andraxe (Andra?): «Vna que se llama Andrraxe» (sic) (Bilbo, 1464,
Enríquez et al., 1996b, 95. or.).
– A nt ot xe (Anto): Antoche d’Anciburo (Or tzaize, 1381, Goih., 1966:
197), Antoche d’Echeuerri (ibid., 199), Antoche d’Echaue (NB, 1381, ibid., 368).
– Arnau txea (Arnaut): Guillem Arnauchea (La txaga, Oztibarre, 1394,
Goih., 1966: 239), Arnautchea (Or tzaize, 1400; ibid., 203).