Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 187
bi ikusten (ibid., 131, 162) Beltesonis, Harausoni, Harousoni eta Larrasoni-n ageri
den –soni, -sonis a tzizkia –x(s)o, -x(s)o-n-is-ekin erlazionatu beharra dene tz.
Lan berean (167, 170, 176-177), Lafonen oina tzetan an tza, –x(s)- a tzizki
txistukariduna ere aipa tzen du, zein Bihoxus (nom.; cf. Bihotarris, gen., eta Bihotus,
nom.), Hannaxus (nom.; cf. Hannabi, gen., Hannas, nom.), Lohixsi (gen.;
cf. Lohitton, dat.), Narhonsus (nom.; cf. Narhun-ges-i, gen., Lergan) izenetan ere
ager tzen baitateke. Fonemaren gauza tzea dela eta, badirudi, euskaraz agi tzen
den bezala, neutralizazioa buru tzen zela ozen ondoan, txistukaria igurzkaria
zelarik albokoen eta dardarkarien ondoan, eta afrikaria sudurkarien gibelean.
Lekukotasunak:
– Altaruxu (*Altaru): Altaruxu (Art., 1111, 55). Cf. Enec Altaruz (ibid.,
1104, 31).
– Anaso, Anaxo (Ana?, Hanna?, Hanno, Anno?): Annasso presbiter
(Val., 913, PS, 9, 27. or.), Annasso (ibid., 929, 12, 31. or.). Caro Barojak (1945:
166) Akitanian ageri diren Hanna, Hannac, Hannas izenaren txikigarri tzat hartzen
du Annasso, eta dio izen horiek Janariz nafar toponimoaren oinarrian daudela.
Gorro txategik (1984: 215-218) Valpuestako 903ko Annaso ere aipa tzen du,
baina nik ez dut bakarra duen lekukotasunik aurkitu kartulario horretan,
1911ko Analso ez bada. Hau, ordea, ez dator bat Eibarkoak aipa tzen duen izenaren
datarekin, eta, gainera, nik inon kausitu ez dudan Anal-en moduko oinarria
duke, ez Anna-. A tzizkia dela eta, ikus iker tzaile berak dioena, -za, -zo, -zu
a tzizkiari eskainitako atalñoan. Nolanahi ere, Anako, Anato eta An a t x o hipokoristikoak
femeninoak dira, eta Annasso, berriz, maskulinoa. Bestalde, ez dakit
Akitaniako Hanna-dun izenak emaztekienak, gizonkienak ala bienak diren.
– Ardixo. Irigoienek (1983: 46) bil tzen du (domnus Ardixo de Menaza,
Oñako dokumentazioan) eta dio oinarrian ardi animalia izena dagoela.
– Argiso, Argixo: Argisso (Val., 875, PS, 6, 22. or.). Mi txelenak dio
(AV, 261) Cardeñako Argisso-ren oinarrian argi egonen dela, -g- hori belar ahostuna
bada; Irigoienek (1983: 42-43, 1995: 47) argi dakusa oinarri tzat eta –so
a tzizki tzat, baina, dakidala, ez du honen adiera zein den azal tzen (cf. Garbiso).
Lafonek (1965: 86) Enséruneko inskripzioko argi edo arci izena aipa tzen du, eta
dio euskarako argi dakarrela gogora. Díez Melcónek (1957: 122) Arguiso euskal
izenean argi oinarria eta –zu (-zo) ugaritasunezko a tzizkia dakuski (Argi tsu
‘(hombre) preclaro’), Azkueri jarraikiz.
– Belso, B e l t s o, B e lt xo: Belso (1217, Ira txe, 292, 309 or.), Belcho de
Auarçuça (Abar tzuza, XIII. m., Iran tzu, 262. or.), «don Belcho, broter» (Li., 1327,
Sta.C., 19), «fijos de Pero Sanchiz del Era de Belso» (sic) (Deikaztelu, 1350, LPN,
327), Velche de Espeleta (XV. m., LGS, 168). B e l t x o B e l t z + - t x o -tik ere erator liteke,
apika; Mi txelenak (1969: 52) Belso, B e l t x o -ren bukaerako –o hori genero
mozioarena dela uste du, alegia, Apalo eta Zailo-n dugun bera dela. Irigoien
(1981: 388-389) ez dago ados errenteriarrak dioenarekin, alegia, Velcho, Belso,