Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 231
7.3. Hipokoristikoak egiteko hirugarren bidea: izenen labur tzea
Gorago erran dudan bezala, hirugarren bide hau lehenarekin batean
azaldu ohi da, ho ts, aldaera laburtuak bustirik ager tzen dira gehienetan. Datuak
ikusteko beste modu bat palataliza tzea burutu ai tzinetik izenak laburtuak zeudela
kontu egitea da, alegia, An u n t z i , Asun, Estanis… genituela pen tsa tzea, eta
hauek gero An u n t x i , Axun, Ixtanix bihurtu zirela. Hau, alabaina, gogorra egiten
da zenbait izenekin (*Domin, *Kon tzezi, *Mer tze) eta inoiz garbi xamar dago
aldaera laburtuak forma bustian duela iturri (Mantto). Behin edo beste bigarren
erabidearekin batean ere opa tzen dugu, ho ts, izen laburtua a tzizki hipokoristikoarekin
batean aurki tzen dugu.
Izenak hastapenetik labur daitezke (aferesia), erditik (izen trinko tze eta
barne labur tzea) eta bukaeratik (apokopea), kasu guztietan galdutakoa tamaina
berekoa ez delarik, gainera. Horien aldakan, beste iker tzaile ba tzuek egiten dutenari
jarraikiz, errepikapen edo bikoizketa deitu ohi dena ere eman dut. Zenbaitetan
izen bat toki batean baino gehiagotan sar daiteke, eta mugak tarteka ez
dira zeharo garbi egoten, errealitatea nik aldez aurretik prestatua nion orkoi hertsitik
i tzur tzen delako. Gainera, inoiz izen ttipia non sartu ez nekien, eta horiendako
«bestelakoak» deitu saila apailatu dut. Nolanahiko gisan, Stratmannek
gaztelaniarako dioen moduan (1935: 30, 35), aitortu beharra dago nabarmena
dela izenak errazak eta laburrak egiteko euskaran dagoen joera, zein ere den
xede hori erdiesteko ibil tzen den bidea.
Beste hizkun tzetan ere ezagunak dira izen labur tzeak: alemana dela
eta (Kurznamen, Abkürzungsnamen dei tzen dituzte), adibidez, Naumannen
(1976: 14 eta hurr., 1996: 1759) eta Debusen (1988: 37) datuetan ikus daiteke
izenaren lehen partea ezaba daitekeela (Andreas → Dreas edo Reas, Beate → Ate,
Cornelis → Nelis, Garlinde → Linde, Joachim → Achim, Wolfgang → Gang),
bigarrena (Andreas → Andre(e), Dietmar → Diet, Eckehard → Ecke, Isabel →
Isa, Wolfgang → Wolf ), erdikoa (Beatrix → Bax, Erika → Eka, Gisela → Gila,
Helmut → Helut, Marina → Mana, Monika → Moka eta Mona, Regina → Rena,
Ursula → Ula eta Ulla), bi aldeetakoak (Angelika → Geli, Claudia → Laudi,
Cornelia → Neli, Dolores → Lore, Joachim → Achi, Sebastian → Basti) eta, halaber,
handik eta hemendik moztu daitekeela (Dominique → Doi, Liselotte → Lilo,
Veronika → Vroni). Hizkun tza honetan, izen bikoi tzetan oinarritutako laburtzeak
ere badira: Klaus-Volker → Kafau, Hans-Jürgen → Hajü (Schultheis, 1976:
79), Anne-Kathrin → Anneka, Birgit-Charlotte → Bi-Cha, Hans-Joachim →
Hajo, Jens-Peter → Jepe… (Debus, 1988: 37).
Fran tsesean ere an tzeko zerbait dago: izena hasieratik labur daiteke
(Honorine → Norine), bukaeratik (Bénédicte → Béne), bietatik aukeran (Nicolas
→ Nico / Colas), edo bietatik nahitaez (Enmanuel → Manu). Izen bikoi tzen hi-