Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

156 Patxi Salaberri Zaratiegi
– Txartiko (Marti, *Txarti; cf. Txartie, Txartin): Chartico (Deba, 1453,
Her. & Bar., 2006, 46, 154. or.), Chartico de Eleyçalde (Ziz.-Ad., 1470, Le. & Ta.,
1996, 18, 60. or.), Chartico de Yturralde (Ziz., 1475, ibid., 21, 70. or.), Chartyco
(Dur., 1498, Hid., 1989b, 106, 554. or.), Chartico de Uobil (Oñ., 1502, Zu., 1999,
70. or.), Chartyco de Lusurdiano (Ber., 1503, Lema, 2007b, 28, 109. or.), Chartico
Barata (Oñ., 1514-1516, Zu., 1999, 164, 360), Chartico d’Eldua (Tolosa, 1519, Aierbe,
2006, 322, 366. or.), Chartico de artero, Chartico de Ussarralde (Betelu, 1520,
J.p., 5). Mado tzen 1726an Charticorena oikonimoa ageri da, eta Lei tzan urte berean
Charticorena eta Charticonechiquia. Pasaian Txartiku baserria dago, eta Txartikuenea,
Txartikuko zelaia,Txartikumalla aurkin tzak (Elortegi, 1992: 174).
– Txa txuko (Txa txu): Chachuco d’Atela (Mungia, 1490, Enr. & Hid.
& Mar., 2007, 4, 19. or.), Chachuco de Lecoya (Ond., 1495, Enríquez, 1991, 18,
196. or.), Chachuco de Yrarraçabal, Chachuco (Deba, 1518-20, Fdez. & Mont. &
He., 2007, 110, 334. eta 512. or.), Chachuco de Sertucha (Lekeitio, 1510/1556,
Enríquez et al., 1993, 91. or.), «Catalina de Aldaola, fija de Chachuco» (Lekeitio,
1510/1556, ibid., 194 or.).
– Txerieko (Txerio): Cherieco de Ugarte (Xemein, 1474, Enríquez &
Sarriegui, 1986, 38). Ikus Txariako, Txariko, goraxeago.
– Txeruko (Txeru): Cheruco (NVP, 412).
– Txoanko, Xoanko (Txoan, Xoan; cf. Xuan, Xoane): «Chartico de artero
e Johanco su cuñado, Johanto fijo de Johan de aroz; sus fijos choanco, choaneto,
chartico» (Betelu, 1520, J.p., 5), Xoanco Garaycoeche (Zeno tz, 1539, At.p., 1, 31),
Xoanco chipia de garcaron (Muski tz, 1546, ibid., 49).
– Xemeko (Xeme): Chemeco (Dg., 1412-13, CPBN, 105. or.). Beharbada
Txemeko irakurri behar genuke.
– Xemeroko (Xemero). Makirriain Ezkabarteko Xemerocorena e txe
izenean opatu dut (Ue.p., 43).
– Urraka (Urra): Vrraca Galindonis, Urraka Enecones (Apardoze, 991,
Leire, 12), Urracha Ortiz de Orcheien (1145, Leire, 321), Hurraca Periz (Mañeru,
1350, LPN, 374), Donna Vrraca de Bedia (Bilbo, 1464, Enríquez et al., 1996b,
56). Jungfer-ek (1902: 7) Urraca izena eta urraca espainol apelatiboa euskaratik
hartuak direla uste du; Gorostiagak (1958: 59) Urraka-n urre eta –ka a tzizki
txikigarria daudela dio.
Urraca-rekin batera Urrana dugu “Ulibarrilior”-en, Araban, 952. urtean
(Ubieto, 1976, 64) eta Elorrion («uxor sua Urrana Uittacoç», 1013, Hid. et al., 1),
eta Urrato edo Orrato Obarran (Urraca izena Orraca gisa ere ageri da; «Ego Urrato
et uxor sua Tota», MD, 1965, 101. 1020ko agiria da). A tzizki txandaketa ikusirik
oinarrian, Gorostiagak nahi zuen bezala, urre ‘urrea’ dugula pen tsa liteke eta osotasunak,
menturaz, latinetikako Auria, Oria-ren parekoa zela. Zernahi gisaz,
oina rrian Urra dagoela irudi du (Hurra Xemeniz, Fal tzes, 1330, LPN, 251, Hurra
Garçia, Andosilla, ibid., 261. or., Hurra, San Martin Unx, 1366, ibid., 490. or.),
ez Urre. Ikus Irigoien (1994: 228 eta 1995: 4). Cf., alabaina, Urreza izena: «Ego
Galindo et uxor mea Urreza» (997, Ubieto, 1976, 114, 124. or.).