Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 143
Eslabiar hizkun tzetan –ka eta –ko duten berrekailu txikigarri eta hipokoristikoak
badira (Beider, 2001: 72, 76), lehena femeninoa batez ere eta bigarrena
maskulinoa, baina ez naiz horren eta gurearen artean harremanik
badene tz errateko gauza.
FHV maisu lanean (255-257) Mi txelenak erraten du Akitaniako idazkunetan,
bokalen artean, cc eta tt grafiak ardurakoak direla, -cco(n) eta –tto(n)
bezalako a tzizkietan, c eta t-rekiko txandaketan betiere. Honen azalbide bat
izan daiteke, haren iri tzian, hasperendu gabeko herskari ahoskabe gogorrak
irudika tzen zituztela kontu egitea, ez geminatuak. Txandaketa th-ren eta t-ren
artean gerta tzen zenean, ordea, hasperendua adierazi nahi zela uste du. Ez da
hau, zernahi gisaz, eta autoreak dioen bezala, daitekeen azalpen bakarra, indoeuropar
hizkun tzetan, izen berezietan, kon tsonanteen geminazioa ongi ezaguna
delako. Gainera tzen du Galiako idazkunetan grafia bikoi tzak bakunekin batean
ager tzen direla, eta berez aspiratuak adierazi ohi zituzten letrak edo letra multzoak
erabil tzen zirela.
Verdek (1974: 284 eta hurr.) beste iker tzaileek mahaigaineratutako ustekariak
aipa tzen ditu, baina berak ez du garbi ikusten berrekailuaren nondikakoa,
eta bere buruari galdegiten dio Eneko-n (> Yéñego) ez ote dagoen Menéndez
Pidalek azter tzen duen –eko (> -(i)ego erroman tzez) erromatarren aurreko
hispaniar a tzizkia. Ondorio hau iristen du: «Nos perdemos en la noche de los
tiempos, pero lo que queda claro es que no llega a “demostrar” que el –co de
Enneco sea un vasquismo, aunque no deja de ser verosímil». Ikus, gainera, -iko
sarreran erran dudana.
Irigoien (1987: 59-63; 1990: 44-46, 1995: 16-17) ados dago Mi txelenak
dioenarekin, baina uste du –ko zenbait testuingurutan bizidunekin ere joan daitekeela
eta banaketa edo distribuzioaren eremua ez dela hain garbia. –Ti a tzizkiak
duen jokabide bera duela uste du: deklinabidean ibil tzen da, per tsona izenekin
eta izengoitiekin.
Nik bildu ditudan datuetan –ka femeninoa hagi tz gu txitan ager tzen
da, eta emazteki izenek berek ere –ko eraman ohi dute eskuarki (Auriko, Elbirako,
Mariko…); beharbada honen arrazoia oinarriko izena garbiro gizonarena
edo emaztekiarena –ez batarena nahiz bestearena– izatea dateke (ikus Mariner,
1956-57); cf. egungo Ar r i t x u , E st i t x u… femeninoak; ikus Iñigo & Salaberri
(1997: 261). Guztiaz ere, euskara arruntean –ka zenbaitetan emeekin erabil tzen
da, adibidez behoka (baina zaldiko) hi tzean; ikus Mi txelena (1954: 429). Velazak
dio (1996: 45-46) iberieraz –ka morfoa badela, agian per tsonak ekin tza egiten
duela edo haren alde egiten dela adierazten dukeena, ho ts, ergatiboaren an tzeko
zerbait datekeena, baina zer balio semantiko duen ez dago garbi, eta «las hipótesis
que se pueden formular no pasan de ser especulaciones con mayor o menor