Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 11
«Hagámoslo ver aplicando el mismo artículo a los [nombres propios] que
acaban en consonante, y sirva de ejemplo el nombre propio Machin, que equivale
al Martin de los castellanos».
Honek erran nahi duke Ma t x in , adibidez, erdarazko Martín-en euskarazko
baliokide tzat har tzen zela, ez azken hizkun tza honetako Martie edo
Marti(n)-en kide tzat. Hau berau gertatu da, beste maila batean, euskararen eta
erdararen artean, hau da, ardurakara euskararen erregistro jasoa eta lagunartekoa
garatu beharrean, erdarak, erdaretako batek, bete du jasoaren papera, eta
gureak, berriz, lagunartekoarena (ikus Zuazo, 2005: 217).
Nolanahi ere den, badakigu euskal izenak, ez hipokoristikoak bakarrik,
ani tzetan bazterturik geldi tzen zirela dokumentazio ofizialean, eta ager tzen
zirenean goitizentako ager tzen zirela: «Joan de Ahanoeta, dicho Joane Ona» (Andoain,
1475, Le. & Ta., 1996, 20, 67. or.), «Martin de Camino, dicho Martiehobe»
(Ziz.-Ad., 1470, Le. & Ta., 1996, 18, 62. or. = «Martin de Camio, dicho Martiobe»,
ibid., 59. or.), «Juan de Ydiaça, dicho Juane Gupuçua» edo «Juan Ydaqueiç
dicho Juane Guipuça» (Segura, 1496, Lu. & Zu., 2001, 95, 96, 90 eta 172. or.).
Azkenaurreko adibideak identifika tzaile edo deiturak ere erdara tzen zirela
erakusten du, de Camio hori, segur aski Kamioko(a) baten i tzulpena dena, are
gehiago i tzul tzen baita, erdarazko sudurkaria sartuz, Galizian-eta egin izan den
bezala (Boullón, 1997).
Egoera hau bera kausi tzen dugu oraino ere Iparraldean. Jean Etchamendy
edo Mañex E txamendi ber tsolariaz min tzo dela honela zioen Lafitte zenak
orain hogeita hamazazpi urteko lanean (1972: 13):
«Bai herriko bai elizako paperetan “Jean” deitua gatik, e txekoek eta ber tze
herritarrek ere Mañex erranen zioten. Fun tsean, aspaldiko usaia da gure familietan,
izen fran tses ofizialaren orde, eskuarazkoa ekar tzea».
Hegoaldean ere ofizialki Francisco edo Pedro María diren ba tzuk, Pantxito
edo Pellomari dira herriko giroan, Baztan aldean, konparaziorako. Bestalde,
eta mendiez honaindian betiere, Francisco direnek, euskal tzale tzen direnean,
Pa t x i izendatuko dute beren burua –gure kasua da hau–, Antonio, Jesús edo Miguel
dena euskal tzaletu edo aber tzale tzearekin Andoni, Josu edo Mikel bilakatuko
den bezala (1), hondarreko izen hauek (aurreneko biak behin tzat) berez,
jakina den gisa, S. Aranaren uztakoak diren arren, ez izen herrikoiak. Per tsona
izenen, identitatearen eta politikaren arteko harremanez luze min tza liteke, baina
(1) Joan-etorriko i tzulia egin duenen bat ere ezagu tzen dut, alegia Miguel bat Mikel bihurtu
zena, baina azken urte hauetako giroak eta gora nahiak bul tzaturik, an tza, berriz ere Miguel
izatera bihurtu dena.