Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 229
7.2.111. -zo, -zu, -za (cf. – tzo, - tza)
Luchairek (1881: 160) Gipuzkoako egungo – t x o, - txu txikigarria dakusa
Leireko Anderezu, Andereço-ren azpian (Anderezu eta Andereco badaude, baina
ez, dakidanez, Andereço-rik). Mi txelenak (AV, 20. or.) –sso, -zo, -zu a tzizkiak
aipa tzen dituen arren, ez dakar bestelako zehaztapenik. Ez dakit Rohlfsek (1951
[1933]: 484-486 eta 512) ematen duen –as (Gaskuña) / -azo (Aragoi) // -òs (Gaskuña)
pareka tzeak a tzizki handigarriekin zerikusirik ba ote duen, ho ts, eta
buruenean, latineko –aceum, -oceum-ekin loturik ote dagoen. Arazoetako bat
bokala gal tzearen arrazoia ematea li tzateke. Aisekiago azal daiteke hastean adjektiboak
sor tzeko ibili bide zen –iciu a tzizkiaren eratorri tzat (ibid., 507), alegia,
Pirinioen iparraldeko isurialdean –is eta aragoieran –izo denaren haurride tzat,
hau alemaniar iker tzailearen arabera txikigarria ere izan baitaiteke. Zernahi
dela, bokalaren arazoak hor jarrai tzen du, ez da desagertu.
Ménedez Pidalek (1986 [1926], 41 2
, 209) Santoñako kartularioko Ortiço,
Hortiço bil tzen du eta dio kristau idazkun batean aurkitutako Forticius bera dela.
Irigoienek (1995: 23) Belazo, Garseça, Gasseza eta Lopeço formek –iciu, -icia-rekin
loturik dauden galdegiten dio bere buruari, hasierako –i-rik ez badute ere. Alabaina,
egian tz handiagokoa irudi tzen zaio –cius, -cia eta –tius, -tia bukaerak zituzten latineko
izenetan oinarriturik egotea, analogiaz. Nolanahi ere den, euskal tzain zenak
– tza a t zizk ia – tza mul tzokaritik bereizi beharra dela uste du, hondarreko honen
aldaera zaharra – tzaha zelako. Gorro txategik (1984: 132) Anderexso izenean ageri
den a tzizkia iruzkin tzean honela dio: «Frecuentemente [se documenta] en nombres
medievales: Andreçu […] y su variante Anderazo […], Anderaza […], Nunuso (frente
a Nunuto) […], Annaso […], Anasso […]». Honek menturaz erran nahi duke izen
hauetako bukaerak, hau da, hemen aztergai duguna eta –s(s)o, a tzizki bera direla.
Lekukotasunak:
– Anderaza, Anderazo, Anderazu, Anderezu, Enderazu (oinarrian
Andere dago. Cf. Andre, Apardoze, 991, M. Duque, 12): Anderazo (759, Ubieto,
1976, 1, 9. or.), «Ego Paternus et uxor mea Anderazu» (940, ibid., 28, 44. or.; Val.,
945, 20, 40. or.), «ego Paternus et uxor mea Enderazu» (Val., 945, 41. or.), Anderazo,
Anderazu (ibid., 957, 35, 57. or.), Anderaza (ibid., 984-995, 46, 68. or.),
«Kasa de Anderezu Xemenones» (I tzalle, XI. m., Leire, 184), Andereçu Heresaiz
(Gudugarreta, Gipuzkoa, XI, m., Leire; Gorro txategik aipa tzen du, 1984: 128),
Andereçu (1142-1159, Goñi, 240), Anderaza (Gorr., 1984, 132). M. Alvar-ek
(1976: 23-24) andere-rekin lo tzen du izena, baina bukaerarako franko sinesgai tz
eta bi txi zaidan –azo ‘a tsoa’ proposa tzen du. Gorro txategik (1984: 132) Akitaniako
idazkunetan azal tzen den –x(s)o-rekin (Anderexso, Anderexo…) eta Erdi
Aroko -s(s)o-rekin (Annaso, Anasso, Nunuso) lo tzen du, aipatu bezala, eta Anderazo
forma Anderezu-ren aldaera dela ere badio.