Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 259
fologikoa eta fonologikoa, batean ager tzen badira ere. Lehenaren maiztasuna
handitu egiten da, jakina, era bateko edo besteko izen labur tzeak ere ain tzat
har tzen badira, eta uste dut ain tzat hartu behar direla, hagi tz oker ez banabil
hipokoristikoak molda tzean oinarrizko izenaren hasierako, bukaerako edo erdiko
labur tzeak, egun, behinola baino aise gehiagotan azal tzen direlako.
Hogeigarren mendean, Sabino Arana eta Julio Eleizalderen iraul tza
onomastikoa gertatu zen lehenik, gerla zibilaren ai tzinetik, eta Satrustegirena
gero, Frankismoaren azken urteetan eta «tran tsizioa» deitu denean. Gaur egun,
autore horiek asmatu, moldatu eta bildutako izenak erabil tzen dira, bai eta
Abandokoak irekitako bidetik geroago sortu direnak ere: Bidane, Eguzkiñe, Ixone,
Izarne, Zuriñe, e.a. Gure egunotan ardurakoak diren beste izen ani tz «ekologiko»
edo «naturatikako» deitu di tzakegu: E k a i t z , Haizea, Ha r i t z , Hodei, Ibai,
Ihin t z a , Ilargi, Ira eta Iradi, Izar eta Izarra, Lizar, Zumar…
Oraingo izen hauetako guztiak, edo gehienak behinik behin (cf. Akitaniako
Arixo deo), berriak dira, aurreko mendeetako sistema onomastikotik,
izenak para tzeko finkaturik zegoen ohitura eta usadiotik hastan tzen direnak,
eta irudi du hiztunek oraindik ez dituztela erabat barneratu, hipokoristikoak
sor tzeko garaian behin tzat: Axier, Bidañe, Egoi tx, Gaixka, Go txone, Ha r i t x , Olatx,
Xorkun, Xumar… bildu ditut, baina, datuetan ikusten den moduan, askoz
gu txiago balia tzen dira palatalizazio bideak izen berri horiekin tradizio zaharrekoekin
baino. Beharbada denbora kontua izanen da, barnera tzeko eta izen horietara
jar tzeko hamarkada ba tzuk behar ditugula, baina ez dakit gauza zertan
geldituko den. Bestalde, eta goitiago erran dudan bezala, izen neutrotako Beñat,
Eñaut, Maddalen, Maddi, Manex, Pello, Xalbat eta abar para tzea hipokoristikoak
era tzeko euskaraz izan den eta oraino ere baden sistemaren aurka doa,
horiekin palatalizazio bidea i txirik dagoelako eta egun ditugun a tzizki bakanak
balia tzea beste aterabiderik ez delako, hau egin badaiteke behinik behin. Izan
ere, ez dirudi Beñatto, Eñ a u t x o, Maddalentto, Maddiño, Manexto edo Xalbañoren
modukoak sor tzea txoil erraza denik.
8.6.1. Ho ts sinbolismoa. Baliabideen emankortasuna eta banaketa
geografikoa
8.6.1.1. Txe txekari afrikatua ([č])
Txe txekari afrikatuaren erabilera franko arrunta da Hegoaldean orain,
eta aski hedaturik egon da Erdi Aroan eta geroko denboretan ere. Del Valle Lertsundik
aipa tzen duen eta literaturan ere opatu dudan [č]-ren erabilera protetikoa
(Albi → Txalbi, Ana → Txana, Andres → Txandres, Anton → Txanton,
Elena → Txelena, Esteban → Txesteban, Ordoño → Txordon…) egun galdua da,