Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 49
ere atera zitezkeen), k-rena (Mi t x e l , Mi t x e l e, Txatalin, Txorboran), l-rena (Txope,
Txopelo, Txopiko, Txopillo, Txopin, Txopino, Txopei(t)za), m-rena (Txaora, Txaria
- Txariko, Txarin, Txaringo, Txartiko, Txartin(a), Txartingo), n-rena (Txekolas;
zernahi gisaz, *Mekolas-en moduko bat ere har daiteke iturburu tzat; nik Necolas
eta Micolas ere dokumentatu ditut, Nicolas ez ezik), p-rena (Txeru, Txeruko,
Txerun, Txerute), s-rena (Tx a n t x o, Txeme; lehena asimilazioaren fruitu izan daiteke),
t-rena (An t x on , Txa txin), t s -rena (An t x o, O t x oa) eta t z -rena (An u n t x i ,
G a r t x o, K on t x e si , P r a n t x it o). Ma txin ezagun eta zabalduan, izen beraren hipokoristikoa
den Txa txin-en eta Mar tzelo-tik atera diren Ma t x é l o, Pa t x é l o -n palatalizatzeaz
landa aurreko dardarkariaren gal tzapena ere ikusten da; soinu hau, dena
dela, franko aldiz eror tzen da izen ttipietan. Behin edo beste z-ren ordez ere
ageri da t x -, x-rekin batera, baina kasu berezia da (Xuri, Xurio / Txuri, Txurio…
Ikus 7.1.1.3).
Busti tzea, erran bezala, ez da bakarrik euskaraz gerta tzen; Erdialdeko
eta Hego Amerikako gaztelanian ere ugariak dira t x -k ordezka tzen dituen
soinuak. Hauek, ardura, [ś] edo hor tzarteko [θ] dira (hondarreko hau menturaz
[ś] ebaki tzen dateke), baina ez beti, ezta gu txiagorik ere. Tx hipokoristikoaren
hasieran ager daiteke, nahiz eta etorkizko izenean palatalizatu den soinua beste
toki batean egon: Adelaida → Chila, Aniceto → Cheto, Ascensión → Chon, Chencho;
Asunción → Chon, Chona; Basilia, Basilio → Chila, Chilo; Benjamín →
Chemín, Chelín; Casiano → Chano, Casimiro → Chimiro; Cecilia, Cecilio →
Chichila, Chichilo, Chila, Chilo; Eliseo → Cheo, Cheyo; Gumersinda → Chinda,
Jacinto → Chinto, Josefa → Chepa, Julia → Chula, Luciano eta Ponciano →
Chano, Marcelina → Chelina, Sofía → Chofa, Rosalía → Chalía, Chala; Rosaura
→ Chagua, Santiago → Chago, Chano, Chango; Vicenta, Vicente → Chenta,
Chente; Zoila → Chola… (Lenz 1935: 222, Boyd-Bowman 1955: 338. eta hurr.,
1960: 74-77, 138-139, Van Wijk 1964, Náñez 1973: 107, Armas 1974: 198, Piñeros,
2000).
Beste lekune ba tzuetan ere ager daiteke [č], Ameriketako gaztelanian:
Agustín → Cacho, Alfonsina → Joncha, Alfonso → Foncho eta Joncho, Poncho;
Anastasio → Nacho, Tacho; Basilio → Bacho; Cecilia, Cecilio → Chila, Chilo;
Demetria, Demetrio → Mecha, Mecho; Esperanza → Lancha, Florencia, Florencio
→ Lencha, Lencho; Ignacia → Ñacha, Lázaro → Lacho, Patricia → Pachi, Ticha;
Teodosia → Tocha; Vicente, Victoriano → Vicho…
Emai tza bestelakoa ere izan daiteke, baina, zernahi gisaz, maiz soinu
palatala ohi da: Adelaida → Yaya, Amalia → Maya; Antonia, Antonio → Toña,
Toño; Apolonio → Loño, Bernarda → Naya, Bernardo → Beño, Candelaria →
Cayaya; Carola, Carolina → Cayoya; Desideria, Desiderio → Yeya, Yeyo; Eleuteria
→ Tella edo Teya, Encarnación → Caña edo Encaña, Eulalia → Laya, Ignacia
→ Ñacha, Leocadia → Caya, Leonardo → Nayo, Mario → Mayo, Nicasia →