Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

134 Patxi Salaberri Zaratiegi
hizkeretako a tzizkiak azter tzen ari delarik, erraten du –it, txikigarria denean,
–ittus-etik atera dela eta espainoleko –ito-ri dagokiola. Hasselrotek (1957: 23,
37) uste du lotura zuzena dela latin hizkun tzetako –tt-dun a tzizkien eta latinez
arruntak ziren zeltatikako –itto, -itta-dun (Gallitta, Pollitta…) cognominen artean.
Tovar-ek (1985: 464) –ito-ren etorkia «eztabaidatua» dela dio eta erromatar
inperioaren garaiko hipokoristikoetan (Ateuritus, Autaritus, Bonitus, Gallita,
Induitus, Nonnita…) ager tzen dela. González Ollek (1962: 261. or. eta hurr.)
jaulki diren ustekarien bilduma modukoa egiten du eta, denen artetik, etorki
germaniarra eta zelta aldezten dutenak ematen ditu egian tzik handieneko tzat.
Berak uste du, oraino zer azaldu badela erraten badu ere, Hasselroten teoria
zeltikoa dela egun sinesgarritasun handiena duena.
A tzizki hau dela-eta honela dio Buesak (1989: 48) egungo Aragoiko
hipokoristikoak azter tzean:
«Sorprende la gran difusión de –ito, -ita, que precisamente por ser raros en
sustantivos comunes y adjetivos de las hablas aragonesas, tienen un matiz
marcadamente cariñoso».
Egun usaiakoa da Hegoaldean, ezaguna baita a tzizki hipokoristikoak
aise igaro tzen direla, maileguan, hizkun tza batetik bestera (Hasselrot, 1957: 14,
41-43). Arrazoia gaztelaniaz ohikoa izatea da, baita hizkera arruntean –ica, -ico
ibil tzen diren tokietan ere, duen balio adierazkorragatik (Blanquita, Isidrito
Uxuen, erraterako). Nafarroako erdaran, antroponimoetan, zenbait aldiz –ico
eta -ito bereizi egiten dira: lehenak tamaina adierazten du, eta bigarrenak hipokoristikotasuna
(Luisico ≠ Luisito, Pedrico ≠ Pedrito, Uxuen).
Egungo kasuren batean –itos dugu, ez –ito, oinarrizko izena –s-ez
buka tzen denean: Karlos → Karlitos, Merzedes → Merzeditas, Milagros → Milagritos.
Fun tsean gaztelaniako usadioa da hau; ikus Carreño (1999).
– Adelita (Adela): Adelíta (Ea., El.).
– Agedita (Ageda): Agedíta (El.).
– Alfonsito, Alfon tsito (Alfonso, Alfon tso): Alfon tsíto (Ara.), Alfonsíto
(Les.).
– Andresito, Andresitto (Andres): Andresíto (Ig.), Andrésittò (Lei.).
– Anita (Ana): Aníta (Garazi, Lab., Luz., Zub., Zug.), Anita Lopepe
(Larzabale-Bunuze, He., 2004-III-18, 3), Anita Falxa (Larzabale, He., 2005-2-
17, 5). Anéta ere bada.
– Anjelita (Anjeles): Anjelíta (Ara., Ig.).
– Anpaitto (Anparo): Anpáittò (Lei.).
– Barbaita (Barbara): Barbáita (Ara.).
– Bittorito (Bitorio, Bittorio): Bittóritò (Lei.).