Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

6. Aldaera hipokoristikoen balioaz
6.1. Izen ttipiek mespre txua adierazten dutea?
Lan honetan ez dut sakonki azter tzen aipa tzen ditudan hipokoristiko
a tzizkiek mespre txuzko balioa izan dezaketen ala ez, horretarako eskuarki erabili
ditudan datu historiko bakartuak biziki egokiak ez direlako (hauek baino ani tzez
hobeak dira literatur lanak), baina, edozein modutan, izen ttipiek orain ez duten
maila eta erabilera zutela irudi du, agiri ofizialetan barra-barra ager tzen direlako,
erran gisa Gaztelaren mendeko lurraldeetan nolabaiteko galga, balazta egon zela
hauteman badaiteke ere, haiei sarrera emateko –edo ez emateko– tenorean.
Izen palatalizatuetan, ba tzuetan, bada alde zerbait lehengo eta oraingo
erabileren artean; konparaziorako, egun norbaitendako gixona dela erraten dugunean
ez gara lagun hori gora tzen, lauda tzen ari, behera tzen eta laidozta tzen
baizik, baina Erdi Aroan gauzak ez ziren osoro orain bezala, eta Gixon lasai ibil
zitekeen per tsona izen tzat (Goihene txek [1991: 304] goitizen tzat har tzen du,
baina nik izen tzat ere aurkitu dut, behin baino gehiagotan), A k e t z a , Ardia
(‘ahardia’ beharbada), Bargoa, Zerria… eta an tzeko beste ba tzuk agiri ofizialetan
lasai ibil zitezkeen era berean (1).
A tzizkien mespre txuzko balioa dela-eta A. Alonsok dio, espainoleko izen
arrunt a tzizkidunez min tza tzean (1982 [1954]: 167), normalki maitasunezkoak
direnak mespre txuzko eta arbuiozko bilaka daitezkeela, e tsaiarendako erraten direnean.
Era berean, eta Espainiako garai klasikoaz ari delarik, « t x ik iga rria » la i -
dozkoa zela zehazten du, izen bereziei ezar tzen zi tzaienean (Gongorilla, Lopillo) (2).
(1) Grosclaudek Bacot deitura gaskoia azter tzean honela dio (1992: 46): «De vaca, vache,
avec suffixe diminutif –ot: vacca et ses dérivés faisaient partie des noms individuels donnés au
Moyen Âge. On ne doit pas les considérer comme des sobrique ts: la vache n’était nullement un
animal méprisé et son nom n’était pas une injure».
(2) Errusieraz, Fokker-ek dioenez (1960: 268), izen adierazkorrak bi sailetan bana tzen
dira: hipokoristikoak dira ba tzuk, eta izen gai tzesgarriak («pejorative names», hi tzez hi tz) bes-