Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 41
trakoa erratea franko arrunta bada ere (ibid., 163-164). Euskarari doakionez,
eguneroko hizkeran «handitasuna» adierazten duen [s] kausi tzen dugu zenbait
aldiz, usaiakoak diren [č] eta [Š]–ren ordez, nolabaiteko hipokoristiko handigarria
sor tzeko, hau daitekeena bada behinik behin: Féliz, Jezúz, Mizél… (Baztan,
Bor tzerriak, Era tsun, Lei tza, Luzaide, Sara… Ikus beherago). Hauek, gainera, ez
dira bart arra tseko kontuak, agertu ere Erdi Aroko dokumentazioan ager tzen
baitira: Micelco d’Arreguipere (Irulegi, 1412-13, CPBN, 111. or.), Miçelco (Or tzaize
aldea, 1412-13, CPBN, 94. or.). Mende bereko Sança izena (Sança de Larrinaga,
Sança de Osynaga, Sança de Yraegui, Oñati, 1489, Zu., 1994, 34, 254, 256 eta
261. or.), garai hartan ohikoa Sancha zela irudi baitu (Sancha de Segura, herri eta
urte berean), hipokoristiko berezi hauen moduko tzat eman liteke apika.
Goizuetako Pa t z ik u edo Arizkungo Ma n t z ik u -ri ku tsu bera har tzen
diet nik, kasu honetan, San(t)za-renean bezalaxe, jatorrizkoa [c] baldin bada ere.
Sinkronikoki, ordea, Pa t x i , Pa t x ik u , Pa n t x it o -ren aldaerak irudi dute horiek,
nolabaiteko balio adierazgarria dutenak. Fr a n t z i sk o -ren eratorrietan ematen du
Menéndez Pidalek (1977: 225-226) «regresión» dei tzen duenaren an tze tsuko
zerbait (Agapito → Agapo eta Margarita → Márgara aipa tzen ditu) gertatu dela,
hein batean behin tzat, alegia, oinarrizko izen horretatik atera diren P r a n t x it o,
Pa n t x it o (eta apika *Pan txiko) hipokoristiko tzat, eratorri tzat sentitu direla, eta,
horren ondorioz, Pa n t x o, Pa t x i eta beste sortu direla. Ez dakit, bestalde, Domingo
→ Ddomingo-ren alderan tzizko aldakun tzarik ez ote dagoen Larrek (2001:
30) aipa tzen duen Damatit izenean, ematen duen bezala Jean-Baptiste-tik atera
bada. Seguru egoteko gizona ezagutu behar nuke eta handia den, edo zakartasunarekin
lot daitekeen ezaugarririk baduen ikusi.
6.4. Hipokoristikoak, izen bereko per tsonen bereizgailu
Euskal hipokoristikoak azter tzean ezin dut aipatu gabe u tzi haurrideak
elkarretarik bereizteko jokatu duten paper garran tzizkoa; izan ere, eta Satrustegik
dioenez (Euskal tzaindia, 2001: 12), orain tsu arte seme-alabei izen bera ezartzea
usaiakoa zen, eta senideen izenak bata besteagandik bereiztea palatalizazioaren,
a tzizkien, edo biak batean ibil tzearen gain geldi tzen zen. Beste bide
ba tzuk despalatalizazioa eta hizkun tza desberdinetako izenak erabil tzea ziren:
Pedro → Pelo, Piarres eta Betti Luzaiden. Izen ofiziala Pedro zen eta erabil tzen
ziren aldaerek Hegoaldeko erroman tze batean –Pelo–, Iparraldeko batean –Piarres–
eta euskaran –Betti– zuten sorburua.
Fuerteventurako gaztelanian familia batean izen bera zuten aita txi,
aita eta semea bereizteko ere ibili izan dira hipokoristikoak: lehenaren izenak
–ito har tzen zuen, bigarrenarenak Ø eta azkenarenak –illo (Juanito, Juan, Juanillo,
erraterako) (Morera, 1991: 216).