Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 13
Totu, Tutu; Juan Kruz → Kaku, Maria Antonia → Manttoni → Mantto eta Mari
Paz → Papax-en modukoak sar geni tzake, batez ere, ikusten den bezala, errepikapenez
sortutako izen ttipiak, ardura izen neutrotik ateratako hipokoristikotik
irten direnak. Hirugarren maila batean sailka geni tzake, irudi duenez, familia
giroan eta lagunartean baizik ibil tzen ez diren forma laburtuak, maiz silaba
bakarrekoak direnak, aldakan, usukara, aldaera osoagoa dutenak: Laura → Lali
→ La, Leire → Lele → Le, Lidia → Lili → Li, Maider → Ma, Maite → Maitte
edo Maite txu → Mai. Alemanez ere, Debusek (1988: 37, 41) bil tzen dituen datuetan
ikus daitekeen moduan, badira silaba bakarreko «Kurzformen»: Beatrice
→ Be (eta Bea), Michael → M (sic), Mi eta Mich, Peter → Pe, eta berebat frantsesez
(Plénat, 1982: 88), hizkun tza honetan bi silabako izen ttipiak aise ugariagoak,
eta euskaraz gerta tzen den bezala, finkoagoak izanagatik, «plus stables»,
iker tzaile horren hi tzetan.
Silaba bakarreko hipokoristiko hauek, ematen duen baino ohikoagoak
direlako susmoa dut, baina, familia giroan eta lagunartean ibil tzen direnez gero,
iker tzailearendako ez da erraza horrelakoak aditu eta bil tzea. Debusek (1988: 34)
erraten duen bezala, «vor allem stellt sich aber dem Sammler das Problem, daß es
sich bei dieser Namensorte wegen ihres Privatcharakters um schwer erfahrbare
Benennungen handelt». Arazo metodologikoa dugu aurrean, beraz, aise ezin
konpon daitekeena. Erakusgarri tzat neure kasuaren berri emanen dut, jendearen
ai tzinean biluztea deabrua bazait ere, lanaren eragozpenak argiroago ikus daitezen:
semeek Txap dei tzen didate normalean e txean (Pa t xi → Txapi → Txap), baina
forma hori ez dute inoiz besteren ai tzinean ibil tzen, ho ts, erran dezakegu intimitatera
mugaturik dagoela, ez dela barruko gune horretatik inola ere atera tzen.
Zernahi dela, goi mailako / behe mailako izen ttipien afera honetan,
agirietako testigan tzei doakienez behinik behin, mugak para tzea nekekara dela
uste dut, dokumentazioa ikusirik ani tzetan hipokoristiko hu ts-hu tsak bide zirenak
ere agiri ofizialetan lasai aski azal tzen direnez geroztik: An txiko, An t x ot (e),
Domekato, Elbirato, Estebeko, G a r t x ot , Joanetako, Joangoxe, Katalin txoa, Maiorto,
Malliko, Maritonko, Martiki, Ma txiko(te), Ma txin («Machin de Çalua, clerigo
de las finanzas de los cofres del rey», 1413, Castro, XXX, 116, 57. or. Ez zen beraz,
ikusten den bezala, morroi edo peoi zenbait. Idoatek 1969ko lanean eraku tsi
zuen bezala, hau izan zen euskarazko gutun baten egilea), Ma txingo (Machingo
d ’ O r o t z = Martin de Oroz, Martin de Oro tz), Migeliko, Mi txelko(xe), Nabarko,
O t x ot e k o, Perukot, Peruski(to), Xemerot, Txurdin txo eta abar. Ager tze hau, nolanahi
ere, erran dudan moldean, hipokoristikoek eguneroko bizian zuten indarraren
erakuskari da, nire iri tzian. Hasselrotek dioenez (1957: 24), stock onomastikoaren
bat-bateko pobre tzeak ondorio tzat zenbait a tzizkiren bitartez
erdie tsi izenen kopurua berre tzea izan zuen, honela gizabanakoaren identifikatzea
errazagoa izan zedin. Iker tzaile frankok aipatu dute urri tze hau a tzizki patronimikoaren
erabileraren handi tzearen iturbegi tzat (ikus Salaberri, 2003).