Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 261
(1489), Txartero (1489), Txartin, Txertin (1489, 1502, 1512), Txa txin (1489), Txerran
(1496), Txerraman (1489), Txerun (1489), Txe txona (1489), Txetu (Txeru?,
1524), Txurdin (1489), Txuri, Txurio (1489) eta Txurtin (1489) azal tzen dira,
Orozkon Txomin (1516), Soraluzen Txaria (1481), Zerainen Txurio (1590), Ziortzan
Txana (1411), Txa txu (1508), Txerute (1508), Txope (1507-1510) eta Txosan
(1507-1510).
Mendebaldetik kanpo ere ezaguna izan da eta da [č]-ren erabilera, baina
ez soinu protetiko tzat; bai ordea hi tz hasieran, hi tz barnean eta hi tz bukaeran
Nafarroan, azken bietan Iparraldean. Alderdi honetan G a r t x ot eta Ma t x in azaltzen
dira agirietan eta egun Lauren tx, Mar txalin, Ma r t x e l , Ma r t x e l a eta beste
indarrean dira oraino. Beraz, erran daiteke mendiez beste aldean hipokoristikoak
sor tzeko bide hau ere bizirik egon dela eta oraino hala dagoela. Egia da,
halarik ere, dokumentazioko emai tzak ez direla Hegoaldekoak bezain abera tsak,
baina hemen arazo metodologikoa dago, mendiez haraindiko aise agiri bilduma
gu txiago ibili baititut mugaz honaindikoen aldean.
8.6.1.2. Sabaiaurreko igurzkaria ([š])
Hipokoristikoak egiteko erabili izan diren baliabideen artean, gorago
erran dudan bezala, egun Nafarroan eta segur aski Gipuzkoan ere emankorrena
dena sabaiaurreko igurzkaria ([š]) da, maiz beste erabideren batekin
batera (Baxiliko, Bixi, Kon txixiana, Ixtanix, Oxenton…). Hau aspaldian ere
ezaguna zen; Akitanian ibil tzen zen (ikus Gorro txategiren ekarpenak) eta
Erdi Aroan ohikoa zen: Xemena Axubeliz (Adoain, 1033), Xemen Lopiz de
Elorçe (Zenborain, 1138), Axearico (Orbaizeta, 1366), Guisson Mulatero (Saragueta,
1366), Xemerot de Garro (Gerezieta, 1378); «Guisson, seynor de Beheythie»
(Lapizketa, 1412-13), Choane de Bara tssar (Baiona, 1465). Bilbon sabaiaurreko
igurzkariaren lekukotasun garbi bat bada XV. mendean: Mary
Xoanexco (1464), eta Oñatin beste bat, XVI. mendearen hasieran: Juan Ximon
de Ocumardia (1502) = Juanximo de Ocomardia (1502) = Juan Chimon de
Ocomardia (1512).
8.6.1.3. [s], [c] duten hipokoristikoen banaketa geografikoa
eta an tzinatasuna
Irudi du honelakoak Nafarroako leku guztietan ez direla ibil tzen; Ultzaman,
erraterako, ez dago horrelakorik, eta Sakanan ere ez, nik dakidala, baina
hemen, berriz ere, ain tzat hartu behar da ikerketa a tzeratua dabilela. Erabide
hau aurkitu dudan herririk mendebaldekoena Lei tza da; hemendik hasita Luzaideraino
iristen da, gu txieneko kontuan, bidean Malerreka, Baztan eta, an tza,