Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

34 Patxi Salaberri Zaratiegi
4.16. Hausa
Nigerian eta Nigerren min tza tzen den hausa hizkun tzan hipokoristikoak,
ardura, izen laburtuen gain antolatu ohi dira, Newmanen eta Ahmaden
arabera (1992: 161): Aa’ishaatù → Aa’i → Aa’ iloo, Aa’ishaatù → Shatù → Shatùwaa,
Mustàphaa → Mùdde → Mùddeede. Iker tzaileok hizkun tza honetan hipokoristikoak
taxu tzeko dauden aukera ugariak aipa tzen dituzte, denak a tzizkien
bidezkoak, nahiz errepikapena ere (ikus gertakari honi eskain tzen diodan atalean
erraten dudana) ezaguna den, berrekailuaren barnean betiere. Doinuak ere
paper garran tzizkoa joka tzen bide du.
Lehen mota a tzizkiaren barnean errepikapena duena da: Àamadù →
Àamàduudu, Bàlaa → Bàleele (-a(a) bukaera duten izen bakanek -e-z ordezkatzen
dute), Bintú → Bintuutu, Inuu → Inuunu, Màatii → Màatiiti, Yaarò →
Yàarooro… Bigarren motak –(aa)tii a tzizkia du eta LHH (beheko + goiko +
goiko) doinu melodia erregularra; artikuluaren egileek erraten dutenez, berrekailu
hau har tzen duten izenek bukaeran –a dutenak baitira, ezinezkoa da jakitea
a tzizkia –tii den eta azken-aurreko bokalaren luzapena gauzatu den ala –aatii
berrekailuaren ai tzinean garen: Abbà → Àbbaatii, Bàaba → Bàabaatii, Garbà
→ Gàrbaatii, Ummà → Ùmmaatii.
Hirugarren erabidea goiko melodia duen –aloo a tzizkiaren bidezkoa
da. Autoreek diote ez dakitela zergatik ager tzen den, zenbait aldiz, -aa bukaera,
legokiokeen –oo-ren ordainetan, ez eta ere Jummàlaa bezalako batek zergatik
duen HLH doinua, lihoakiokeen H-ren partez. Nolanahi ere, aski ezohikoa da
hipokoristiko mota hau. Hona lekukotasun ba tzuk: Bintà → Bintaloo, Habiibà
→ Habiibaloo, Jummai → Jummaloo eta Jummàlaa, Kànde → Kandalaa, Sandà
→ Sandaloo…
Laugarren antolabidea –lle a tzizkiarekin egindakoa da; kasu honetan
oinarriak bere doinua a txiki tzen du eta halaber goikoa duen berrekailuak: Bàaba
→ Bàaballe, Hajìyaa → Hajìyalle, Kaawi edo Káawu → Kàawulle… Bosgarren
era denetan irregularrena bide den –(a)le berrekailuarekin taxu tzen dena
da: Abbà → Abbàale, Baawà → Baawale, Kàaka → Kàakalè, Uwa → Uwàale…
Honetan ez dago aldez aurretik doinua zein izanen den erraterik, eta hondar-aitzineko
bokalaren luzera lehen bokalarenaren araberakoa da, honen alderantzizkoa:
ai tzineko hori laburra bada, azken-aurrekoa luzea izanen da, eta
i tzulietara. Seigarren modua, bosgarrenaren irudi tsua, –ndi a tzizkia duena da:
Bàaba → Bàabàndi, Kàaka → Kàakàndi, Lawán → Lawandi.
Zazpigarren erabidean, berezko LH (beheko + goiko) doinua duen
–uwaa berrekailua balia tzen da, gehienbat emazteki izenekin: Àudoodo → Àudoodùwaa,
Duudà → Duudùwaa, Kulù → Kulùwaa… Gainerakoak ez bezala,