Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

52 Patxi Salaberri Zaratiegi
«Bástenos anotar que los procesos operados en los hipocorísticos españoles
son, obviamente, una réplica de los que se efectúan en el habla infantil, cuyo
contexto social bien puede ser de índole lúdico-afectiva».
Eta pixka bat aurrerago:
«(La “conciencia palatal”) alude a un posible remanente síquico que funciona
en la mente de todo hispano-hablante adulto: remanente de los procesos fonológicos
operados durante la infancia, concretamente del “período palatal”».
Euskaraz [č] edo [š] ibil tzea ardurakoa izan da historian barrena, datuetan
ageri den bezala, eta egun erabidea oraino ere emankorra da, azken hamarkadetan
zabaldu diren izen «berrietan» ikus daitekeen moduan: A i t z ib e r →
A i t x ib e r, Egoi tz → Egoi tx, Gaizka → Gaixka, Go tzone → Go txone, Ha r i t z →
Ha r i t x , Ola tz → O l a t x , Zumar → Xumar… Leonek dioenez (1980: 56), hipokoristikoak
maitasun giroan sor tzen dira, haurrekiko solasean (8), eta, beraz, ez da
miresteko egungo izen horietan ere aurki tzea, araua bera baita, input-a zein ere
den. Zernahi gisaz, eta J. J. Zubiri lankide goizuetarrak diostanez, berak ez du
somatu haurren artean, izen berrietan alegia, zaharrekin bezalako joerarik palatalizaziorako.
Ho ts, lan honetako izen zerrendetan ikus daitekeen moduan, aldaera
palatalizatuak ugariak dira Goizuetako izen «klasiko»-en artean, baina
bakanak izen berrietan. Honen arrazoietako bat, eta ez Goizuetan bakarrik,
izen horien tradizio falta dateke, baina, berebat, horietako ba tzuk aldaera neutroan
ere palatalizaturik egotea: Beñat, Eñaut, Maddalen, Ma t x in eta beste. Honetan,
ez dago zalan tzarik, hipokoristikoak eta hipokoristikoak ez direnak batera
eta nahasirik ematen dituzten hondar urteotako zenbait izendegi kaskarrek ez
dute asko lagundu (9).
Puntu honetan gogoan hartu beharra da izen ttipiak hein batean adinarekin
eta tamainarekin ere loturik daudela, eta garai batean Egoi tx edo Ha r i t x
zirenak, haztearekin, batik bat morrosko handiak badira, Egoi tz eta Ha r i t z
bilaka tzen direla. Beste horrenbeste gerta tzen da haurreko hainbat Fermin txo,
(8) Juan Jose Zubiri lankideak Goizuetan Xaloun aditua duela erran dit, haurrari hi tz
egiten dion amaren ahotik. Egoera hau da: haurra eta gurasoak Saloun izanak dira bakan tzetan,
eta herrira i tzul tzean ama txik non izana den galdegiten dio mutikoari. Haurra ttikiegia da eta ez
da oraino eran tzuteko gai; amak, lagun tzeko, Xaloun erraten dio haurrari, honek ama txiri
iharde ts diezaion; alferrik, jakina.
(9) Madrilek eman berri duen legeak dioenez, hemendik ai tzina ez da inolako arazorik
izanen haurrari izen tzat hipokoristikoa para tzeko: «La ley 3/2007, de 15 de marzo, reguladora de
la rectificación registral de la mención relativa al sexo de las personas, en su disposición final segunda,
apartado dos, ha dado una nueva redacción al párrafo segundo del artículo 54 LRC,
eliminando la prohibición de imponer como nombres diminutivos o variantes familiares y coloquiales
de aquellos». Garbi dago, beraz, izen ttipien atea ireki dela eta aurreran tzean edozein (?)
hipokoristiko ezar tzen ahalko zaiola haurrari, ponte izentako.