Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

5. Hipokoristikoen erabilera
desberdina da herrialde batetik
bestera Euskal Herrian?
Argi ikusten da Gipuzkoa eta Bizkai aldeko dokumentazioan –Araban
gauzak ez ditut hain garbi– izen ttipi gu txiago azal tzen direla, nahiz eta Erdi
Aroan izan, Nafarroakoan baino. Erreinu zaharreko XVI. mendeko agirietan,
konparazione, Gipuzkoako XIV.ekoetan baino hipokoristiko gehiago kausi tzen
ditugu, eta ez Probin tzian gu txiago zeudelako (cf. Del Valle Ler tsundiren lana),
goizdanik Gaztelaren eta gaztelaniaren eraginpean egonik agiri ofizialetan euskal
aldaerak gu txiago azal tzen direlako baizik. Ager tzen badira, gainera, zenbaitetan
izengoiti tzat hartuak dira; cf. Gipuzkoako «Pero Martines sobrenonbre Perucho»
(Legazpi, 1384, D.Sal., 55) eta Arabako «Joan Lopez dicho Joanecho»
(Agurain, 1510, Lema, 2007b, 59, 206. or.), Nafarroako Perusquito de Xuarberen
aldean (Eu., 1549, At.p., 1, 82). Honek, dena dela, ez du erran nahi salbuespenik
ez dagoela; joeraz min tza tzen ari naiz, ez erabateko arauez. Cf. «Peruchote,
e Machin de Heara» (Zaldu., 1464, Po., 2001, 8, 356. or.), Machin de Camino
(Irura, 1450, Le. & Ta., 10, 20. or.), Joanecho de Uralde (Agurain, 1510, Lema,
2007b, 59, 207. or.).
Hemen Orpustanen hipotesia arbuiatu nahi dut; iker tzaile honek,
Arabako XV. mendeko hipokoristiko ugariez ari delarik (1999: 134), erraten du
horiek gaztelaniaren eraginari zor zaizkiola, eta beste edozein eremu dialektaletan
baino usaiakoagoak direla. Nire irudiko, aldiz, eta dokumentazioa arakatu
ondoren, euskal izen ttipien erabilera euskararen osasun eta indarrarekin loturik
dago zuzen-zuzenean, ho ts, Orpustanek pen tsa tzen zuenaren alderan tzizkoa
pen tsa tzen dut nik, euskararen eta euskal hipokoristikoen erabilerari dagokionez.
Hau da, euskara indar tsuago, biziago, eta izen ttipien erabilera handiagoa
izan dela uste dut. Hedadura dela eta, bestalde, Euskal Herri osoan ibili dira.
Honen aztarna da, adibidez, gorago aipatu ditudan Ma t x in edo Txomin bizirik