Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

206 Patxi Salaberri Zaratiegi
(Edunxe), baina ingurune horretatik kanpo ere azal zitekeen (Uriaxe), eta sudurkari
ondoan, bestalde, -se(n) moduan ere ageri zen (Hautense). Ikus Mi txelena
(1954: 416, 421, 442-443; FHV, 290-291) eta Gorro txategi (1984: 131, 153, 157,
201, 205, 222, 289, 368-369). Hagenbachen Berexe emakume izena agertu da,
non berrekailua, Uriaxe-n bezala, ez baitago ozen ondoan. Oinarrian bere ‘berea’
dagoke, Gerexo-n gere ‘geurea’ dagokeen era berean (Gorr., 2003: 30).
Iker tzaile honek dio (1984: 130, 239) –se(n) Akitanian emazteki izenak
sor tzeko baizik erabil tzen ez diren erroei era txiki tzen zaiela (Andere-, Ere-,
Hauten-), edo bietarako balio dutenei (Neure-), oraingoan ere emakume izena
molda tzeko. Hau –x(s)o(n) a tzizkiarekiko txandaketan azal daiteke Akitaniako
idazkunetan, oinarri berari a txikirik (Ereseni / Erhexoni, ibid., 129, 205). Badira,
orobat, - t s e bukaera duten edo duketen zenbait teonimo, Akitanian eta Nafarroan:
Erdi tse, Herauscorri tsehe eta S e l a t s e ; Arabako Miñaoko Helasse ere gogoan
har tzekoa da (ibid., 349).
Rohlfsek (1956: 116) Commingesko idazkun bateko Anderessa aipatzen
du eta izena Andere-rekin lo tzen, baina a tzizkia –essu-rekin erlaziona tzen
du, alegia, honen aldaera femeninoarekin (-essa-rekin; alemaniar hizkun tzalariak
ez du forma hau bil tzen, baina bere hi tzetatik segi tzen da). Ez du garbi ikusten
aipatu –essu hori zein talde etnikoren gain u tzi behar den, baina dio galiarren
ai tzinekoa dela.
Mi txelenak (1969: 51) Betissa, Mateoysa, Ortissa-n azal tzen den –(y)sa
a tzizkia aipa tzen du; ikusiak ikusi, badirudi –xa irakur daitekeela bukaera hori
Errenteriako maisuak jaso tzen dituen lekukotasunetan. Iñigok eta Salaberrik
(1997: 269-270) a tzizkia emakume izenak sor tzeko ibili diren baliabideetako bat
zela diote, gizon izenetatik abiaturik, baina –xa maskulinoetan ere ageri dela,
Jaun Lopexa-n, konparazione. Beste lekukotasun ba tzuetan ere beste horrenbeste
agi tzen da: Lopecha Obaco, Perucha de Caveria = Lope Obaco, Peru de Gaueria
(1358-1359, MD, 1971, 81-82). Irigoienen iri tzian (1995: 12), Lopecha Obaco
gizon izena izatea apika euskarak genero moziorik ez eduki tzeari zor zaio.
Mi txelenak (1954: 428) azal tzen du zenbait a tzizki txikigarri edo maitasunezkok
ez diotela sexuari erreferen tziarik egiten, eta beste ba tzuen helburua
izena femenino bihur tzea dela; aurrenekoen artean –to (-tto), - t x o aipa tzen du,
eta bigarrenen artean –nda (oilasko / oilanda). Nik bildu ditudan lekukotasunek,
ordea, –(t)xa gizon nahiz emakumeen tzakoa zela erakusten dute, erlaziona dadin
hau – t x o -rekin, erlaziona dadin - t x e (a), -xe(a)-rekin.
Irigoienek (1995: 10-12) - t x e a tzizkia orain txe, lehen txeago, ha u e t x e k
hi tzetan ageri den bera dela uste du. Euskal tzain zenaren arabera gehienbat
–baina ez bakarrik– sudurkari ondoan erabil tzen da, adi tzondo edo erakuslee-