Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

XVI
Patxi Salaberri Zaratiegi
izenak eta jaulkitzen ditudan hipotesiak lagungarri izanen zaizkio, hala espero
dut behin tzat, toponimia, oikonimia edo antroponimiaren beste sailen bat
gaine tik ikusi edo sakonki ikertu nahi duenari.
Nolanahi ere, eta erran gisa sail guztien arteko harremanak ugari eta
estuak izanagatik, bakoi tzak bere nortasuna du, eta iker tzaileak aldian horietako
batean sakon tzea erabaki dezake, metodologikoki egoki irudi tzen bazaio.
Hau da, lan batean oikonimia azter dezake, hurrengoan herri edo eskualde bateko
toponimia eta hirugarrenean herri bateko edo garai bateko deiturak, adibidez.
Hau bistako kontua dela uste dut, eta ez da zertan azalpenak ematen hasi.
Jokatu ere, gainera, horrela jokatu ohi da gehienetan.
Hipokoristiko edo izen ttipietara i tzuliz, erran dezaket saio zabalik ez
zaiela eskaini gurean; beste sailen batean sakon tzean ikusi dira, iragai tzaz bezala,
nahiz badiren datuak jaso dituzten lan ba tzuk, eta jaso ez ezik aztertu ere
egin dituztenak: Del Valle Ler tsundiren bi artikuluak, Leo Spi tzer-ena, Mitxelenaren
ohar ba tzuk, Irigoienen artikulu eta liburu atal zenbait, Knörren
txosten bat eta Salaberriren artikuluxka nabarmendu daitezke horien artean
(ikus bibliografia), baina bururen buruko lanik ez dut ezagu tzen eta uste dut
horrelakorik ez dagoela, arrunt oker ez banabil.
Lan honetan dokumentazioan han-hemen ager tzen diren datuak biltzen
ahalegindu naiz eta iker tzaileek honetaz edo hartaz erran dituztenak jasotzen.
Liburua buru-buztan, hasi eta buka irakur tzeko adorea eta kuraia duenak
ikusten ahalko duen moduan, hipokoristiko ani tz ager tzen dira hemen, aurkitu
ditudan ale desberdin guztiak. Alabaina, segur naiz badirela oraino franko, niri
i tzuri zaizkidanak. Geroko lanak azaleratuko beharko ditu, beraz, orain gaitzerupean
estalirik gelditu diren horiek.
Hipokoristikoen azterketa zergatik den garran tzizkoa galdeginen balidate
iharde tsiko nuke, lehen-lehenik, euskaldunok erabili ditugun eta oraino
erabil tzen ditugun izenda tze bideen berri ematen digulako dela munta handikoa.
Nago hau, berez, aski arrazoi pisuzkoa dela, izan ere onomastikaren zeregina
izen bereziak azter tzea baita. Honetaz landa eta bigarrenik, izen ttipiek
egungo deitura eta oikonimo asko ongi uler tzeko aukera ematen digute: adibidez,
Peruskirena-n Peru dugula lehen begiratuan an tzeman daiteke, eta bukaera
edutezko genitiboa dela, baina tarteko segmentua zer den ez da garbi egonen
hipokoristiko sistema ikertu ezean. Era berean, Martija deituran Marti dagoela
aise ikusiko dugu, baina ez diogu apika amaieran dugunari igorriko, gure izendegia
azter tzen ez badugu.
Hirugarrenik, izen ttipien arloko ikerketa toponimoen etimologia
argi tzeko ere lagungarri izan daiteke; erraterako, Baztango Almandoz herri ize-