Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

138 Patxi Salaberri Zaratiegi
7.2.36. -ki, -gi
Irigoienek, Martin Enequy antroponimoa azter tzean, erraten du –ki
a t z i z k i a –ko-ren aldaera besterik ez dela, baina ez du azalpen gehiagorik ematen
(1983: 12). Toponimian, alderdi ba tzuetan bereziki, ardura ager tzen da –ki: Iturriki,
Kortaki, Mendiki, Torrekia, Zaldukia, Zubizarki… Ikus Salaberri (1998:
80-81). Hasselrotek (1957: 308-309) dio zenbait hizkun tzatan «que le soleil, et
Dieu même, soient nommés par des diminutifs véritables, est un fait qui, tout
courant qu’il est, suscite souvent quelque étonnement». Ez dakit euskarazko
eguzki eta jainko berez txikigarriak direne tz, baina bistan da hi tz horietan egon
daitezkeen –ki eta –ko a tzizkiak txikigarriak (eta hipokoristikoak) izan direla
gure hizkun tzan. Inoiz –ke aldaera ere ageri da, segur aski erdararen eraginez.
Ditudan lekukotasunak hauek dira:
– Eneki: Martin Enequy (E txabarri Allin, 1350, LPN, 364).
– Joangi, Joanki, Juangi (Joan): Juangui d’Iraugui (Don., 1446,
Crespo et al., 1996, 119, 161. or.), Juanguy de Vçarraga (Deba, c. 1444, Her. &
Bar., 2006, 38, 135. or.), Joangui de Igueldo (Pasaia, 1457, Elortegi, 1992: 165),
Joangui de Arburu (Oiar tzun, 1474, C. & C. & G., 1997, 59, 25. or.), Joangui
de Aranburu (Oiar.al., 1478, ibid., 69, 56. or.), Juangui de Arrallus, Juangui de
Arraçola (Oñ., 1489, Zu., 1994, 34, 263. or.), Juangui de Viayn (Oñ., 1503,
Zu., 1999: 92, 96; ibid., 1506, 128-129. or.) = Joanqui de Biayn (Oñ., 1514-
1516, Zu., 1998: 374), Juangui de Arabaolaça (Legazpi, 1513, Aierbe, 2006,
290, 274. or.), Johangui de gorostapolo (Apaioa [Azp.], 1530, Eo.p., 1, 116),
Pedro Joangui (Ezkaroze, 1641, Z.p., 1, 22). Oro tz-Betelun Joangui oikonimoa
ageri da 1625ean (Au.p., 2bis, 247), Asti tzen Juanguirena 1726an, Munarritzen
1758an (MUA).
– Mariki(a) (Mari(a)): Mariqui de Çapataritegui, Mariqui de Ysturiçaga
(Andoain, 1475, Le. & Ta., 1996, 19, 65. or.), «donna Millia e Mariquya,
biudas» (Egino, 1529, Po., 2001, 38, 172. or.). Olaguen Mariquirena oikonimoa
zegoen 1582an (At.p., 8, 73) eta 1608an (Ue.p., 42), Mariquerena 1582an (At.p.,
8, 73), Mariquenecoa 1726an. Gerendiain Erroibarren Mariquirena ageri da urte
honetan, E txaurin Mariquienecoa 1727an, Mariquena Gerendiain Ul tzaman
data berean.
– Martiki (Marti): Martiqui de Pollon (Pasaia, 1457, Elortegi, 1992:
165), Martiqui de Alçega (Don., 1462, La. & Le., 1995, 57, 103. or.). Zizur nagusiko
Marchiquenecoa oikonimoaren oinarrian (Jimeno, 1986: 212) Martiki
bera egon liteke, edo honen *Ma r t x ik i aldaera (cf., bestalde, Peruski / Peruske),
besteak beste.
– Ma txiki, Ma txike (Ma t x i ): «a Machin de Muru e a Miguel de Aravaolaça
e Joandegui de Vergaraeche e Machique Teyeria» (sic) (Legazpi–Segura,
1483, Aierbe, 1993, 35, 130. or.). Luzaiden 1726an orain ezezaguna den Machi-