Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

40 Patxi Salaberri Zaratiegi
Txikigarriak neskame-morroiak eta behe mailako jendea izenda tzeko ere usu baliatu
direla gainera tzen du (honetaz ikus, orobat, Boyd-Bowman, 1955: 364, Latorre,
1956: 117, Fontanella, 1962: 570-571 eta González Ollé, 1962: 78, 138-139,
170-172), eta erabilera «beheragarri» honetatik heldu dela txikigarriak duen iraintzeko
ahal hori. Honela dio Leringo hizkun tzalariak (ibid.):
«Este poder injuriante debe venir del uso del diminutivo con nombres propios de
servidores y gentes de menor estado. No me parece haya sido la base la idea de
tamaño reducido. Expresa familiaridad impertinente. El llamar con diminutivo
a los sirvientes y gente menor en general, tenía tradición secular. Ahí el diminutivo,
pretendiendo expresar afección, denunciaba condescendiente superioridad».
Errusiako inperio handian, Polonia eta Lituania barruan har tzen zituenean,
hipokoristikoak nekazarien eta langileen artean aski arruntak ziren,
baina ez goragoko gizarte mailetan. Petri Lehenak, 1701ean, dokumentu ofizialetan
erabil tzea legez galarazi zuen, debeku honen ezarpena man tso samarra
izan bazen ere (Beider, 2001: 78).
Gurera etorriz, euskararen egoera soziolinguistikoagatik ezin dugu jakin
ziurtasunez hipokoristikoak gizartearen beheko mailetan goikoetan baino
gehiago erabil tzen ziren ala ez. Irudi luke, bai, gaztelaniarako eta errusiarako
aipatu den ohiturak gurerako ere balio duela, baina hau aierua eta uste beharbada
erdi edo erabat ustela besterik ez da.
6.2. Emaztekien hizkeran izen ttipiak ardurago erabil tzen direa?
Izen ttipiak emakumeen hizkeran ohikoagoak diren, Boyd-Bowmanek
(1955: 364) eta Fontanellak (1962: 570-571) nahi duten moduan, ez dut batere
garbi ikusten, eta bistan da gaiak azterketa sakonagoa behar duela, aieka honetatik.
Mexiko hiriko gaztelanian, Báezek (2006) burutu duen ikerketan, gizonek
eta emaztekiek berdin ibil tzen dituzte hipokoristikoak eta, kultura mailari
doakionez, aski parekaturik daude: %49 hiztun ikasiek erabil tzen dituzte, eta
%51 herri hizkera egiten dutenek.
6.3. Handigarriak izan daitezkea?
A. Alonsok erraten du (1982 [1954]: 167), betiere izen arruntez min tzo
delarik, a tzizki txikigarriek espainolez ez ohi dutela adiera handigarririk, konteak.
Azken hauek, egoera berezi zenbaitetan, hipokoristiko tzat ere erabil daitezke. Ikus hizkuntza
honetaz iharduki tzean laugarren atalean erran dudana.