Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 53
Mige l t x o eta abarrekin, zein, urteak igaro tzearekin, Fermin eta Migel bihur tzen
baitira. Gaztelaniaz ere gauza bera dugu: haurretan Consuelito, Isidrito, Reginito
zirenak Consuelo, Isidro, Regino bilaka tzen dira adinean ai tzina joatearekin (10).
Hau, alabaina, ez da erabateko araua, eta zenbaitetan izen ttipiek izenaren jabea
zaharturik edo handiturik ere irauten dute (Jos e t x o, Pa t x i , Pello…). Honela dio
Armasek (1974: 196) Guatemalako egoeraz:
«Nuestro pueblo tiene justa fama de cortés, atento, ceremonioso, y con frecuencia
usa también los hipocorísticos con terminación diminutiva para expresar
afecto o consideración, y no pequeñez. Así nos hallamos con que en
una familia se llama Chemita a un hombrazo de dos metros de altura, y Tulita
a una mujeraza cincuentona».
Min tza-doinua eta egoera ere ain tzat har tzekoak dira hipokoristikoa
ibil tzeko edo bazter tzeko tenorean; izan ere, amul tsuki hi tz egiten delarik normalak
izanagatik, erresta emateko orduan, ahakar egiteko denboran, palatalizazioa
edo a tzizkia gal daiteke, edo biak, nolabait ere barne irakidura linguistikoki
urrun tzearen bitartez adierazteko. Kanarietako gaztelanian ere berdin agi tzen
da: haurrari haserre ematen zaionean, helduari zorro tz min tzatu behar zaionean
hipokoristikoa alde batera uzten da ardura, eta izen osoa erabil tzen (Morera,
1991: 206-207); ingelesez ere haurrari errieta egiteko tenorean hipokoristikotik
izen osora igaro ohi da hiztuna, hau egin daitekeen kasuetan bederen (Wierzbicka,
1992: 232). Afrikako akan hizkun tzan, Obengek (2001: 118) dioenez, «a
shift in the use of a hypocoristic form to a non-hypocoristic form may signal a
shift in the relationship between members of a social network».
7.1.1.1. [č] duten hipokoristikoak
Hurrengo hauek dira hizkera bizian, batez ere Nafarroakoan, kausitu
ditudan [č]-dun hipokoristikoak:
– A it z ib e r → A it x ib e r, A t x i: A i t x íb e r (Arr., Les.), Á t x i (Les.).
– Alfon tso → A l f on t xo, Alpon txo: A l pón t x o (Ari tz., Err.), Alfón txo
(El., Ig., It., Sak.), Alfón txò (Goi., Lei.), Alfon txo Musungoa (Lei., Peru., 1996:
168). Boyd-Bowmanek dio (1955: 356-357) gaztelaniako haur hizkeran ohikoak
direla f (edo Ø) > p, j > k aldaketak, eta, oro har, igurzkariaren ordez herskaria
ahoska tzea: Bonifacio → Pacho, Delfina → Pina, Sinforosa → Polocha, Eugenia
→ Queña, Jacinto → Cacho… Euskaraz ere honelakoak ardura aurki tzen ditugu
(10) Errusieraz ere, Fokker-ek dioenez (1960: 273), hipokoristikoak gehienbat haurrekin
min tza tzerakoan ibil tzen dira; hemen, dena dela, kontuan hartu behar da hizkun tza honetan
izen laburtuak eta gai tzestekoak ere badirela eta egileak ez dituela hipokoristiko tzat har tzen.