Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 47
tzat har tzen ditu –i-dunak. Greko klasikoaren dialekto batean ere (arkadieran)
usaiakoak ziren –i erroak zituzten hipokoristikoak: ' Aλεξις, @ ∆έξις, Ονασις,
Ζεûξις, e.a. (Davies, 2005: 37).
Egia da, bestalde, historian zehar, gure artean, zenbait antroponimo
eta hagionimo maskulinotan –o gal tzeko joera egon dela: Andreo → Andre, Aparizio
→ Aparizi, Gregorio, Gorgorio → Gergori, Txorgori; Done Belaio, Done Pelaio
→ Done Belai, Done Perai; San Pelaio → San Pelai, San Makario → San
Makai, San Zoilo → San Zol… Honek ez du erran nahi gertakari hau gurea
bakarra denik, baina bai gure artean maiz aurki tzen dugula. Ezaguna da, bestalde,
izena proklisian joateak, hau da, identifika tzaile (izengoiti, patronimiko…)
baten aurrean joateak izenaren hondarreko bokala galarazi duela, eta ez bakarrik
euskaran, jakina: Azubele → Azubel, Lopo → Lop → Lope, Martino →
Martin eta abar.
Bustirik azal tzen zaizkigun –a galdutako emakume izenetako asko
lehen mul tzoan sailkatu ditut, ho ts, forma palatalizatuekin batean, hirugarrenean
egin beharrez, nahiz, menturaz, azkeneko honetan berdin egoki sar
zitezkeen.
Erran bezala, ez da pen tsatu behar aipatu ditudan hipokoristikoak egiteko
hiru bide hauek elkarrengandik zeharo bereizita daudela eta batak bestearekin
ez dutela inolako harremanik. Izan ere, usu bide morfonologikoa (honetaz
Oñederra 2002 ikus daiteke) bide morfologikoarekin batean aurki tzen dugu
(Dota → Do txato, Maria → Malliato, Txariako; Mikel, Migel → Mi txelkoxe…),
bide morfonologikoa labur tzearekin (Domingo → Txomin, Pa n t x it o → Pa t x i (4))
edo labur tzea a tzizkia eranstearekin (cf. gorago aipatutako Fin a t x o). Zernahi
dela, kontu egin daiteke bide morfonologikoa eta morfologikoa uztar tzen diren
kasuetan a tzizkidun forma genuela oinarrian (Mariako, Mariato adibidez), eta
gero busti tzea burutu dela (Txariako, Malliato), berrekailua zuen aldaeratik abiaturik.
Alegia, bi bideak batera ageri dira hemen, baina beharbada ez dira biak
aldi berekoak.
Beste hizkun tza ba tzuetan ere aipatu gertakariak nahasirik aurki tzen
ditugu; Hasselrotek fran tsesaz ari dela dioenez (1957: 196) «il est vrai que les
suffixes diminutifs ne sont pas seuls mis à contribution pour former les noms
d’amitié, les hypocoristiques; ils sont souvent complétés ou remplacés par d’autres
procédés, tels qu’aphérèse de l’initiale ou de la finale, réduplication affective de
l’initiale etc». Gorago erran dut askenazi juduen izenetan labur tzea eta azken
kon tsonantearen busti tzea batera azal daitezkeela.
(4) Bilakaera hau egian tzekoa bada ere ez da txoil segurua.