Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 183
Tovar (1959: 74) indoeuroperako –sko- a tzizkia konposatu tzat hartzearen
aldeko ageri da; bigarren osagarria euskaraz ere azal tzen den –ko dateke
(ikus sarrera hau), eta lehena kaukasierako ergatiboa, euskarako –z instrumentala
eta indoeuroperako –s (breuis vs. breue), noizbait ergatibo hondarkia izan
zatekeena. Mi txelenak (1969: 51) –sko «posible sufijo compuesto»- tzat jo tzen du
eta dio oilasko hi tzean ageri den bera datekeela. Jarraian Jaun izenetik atera den
Iauskonea toki izena aipa tzen du, eratorpen hau txoil argi ikusten ez badu ere.
Zernahi gisaz, garbi dago, jarraian ematen ditudan lekukoak ikusirik, ez dela
zalan tzan jar tzen ahal a tzizki hori egiazki izan zela.
Irigoienek (1995: 17) erraten du euskaraz, hizkera arruntean alegia, bai
–sko eta bai –xko erabil tzen direla, bigarrena palatalizazio adierazkorrarekin.
Gainera, -ska (bideska, liburuska) eta –xka formak aurrekoen aldaera tzat ematen
ditu, euskarak ez baitu genero gramatikalik. Hau, nire irudiko, eta ditudan
testigan tzak ikusirik, ezin da osoro on tzat hartu, -a-z bukatu izenak (bereziak,
ez arruntak) femeninoak direlako. Ho ts, - t x e (a), -xe(a), -(t)xa-ren kasuan ez bezala,
hemen –a genero mozioaren adierazgailua dela irudi du.
Eslabiar hizkun tzetan Isachko (< Isak), Marechko (< Marek) bezalako
izen ttipiak badira, baina hau, Beider-ek dioenez (2001: 76), eslabiar morfologiaren
ezaugarri fonetikoa da, alegia, izenaren azken belarra busti egiten da
a tzizkia har tzean.
Hauek dira ditudan lekukotasunak:
– Argisko (*Argi?): «Alium agrum que comparavimus de Didaco Aliamez,
in limite de Argisco» (959, Ubieto, 1976, 84, 98-99. or.).
– Belasko. Izen hau usaiakoa zen gure artean, nahiz eta aldaera euskaldunagoa
ere bazuen: Berasko. Hau Luchairek argi erran zuen aspaldian (1881:
154-155). Gorostiagak (1958: 58), Irigoienek (1995: 7) eta bestek garbi ikusi
zuten Bela antroponimoaren eratorria dela.
Mi txelenak (AV, 147) dio, Luchairek (1881: 155) nabarmendu zuen
gisan, bokal arteko albokoa dardarkari bilakatu dela gure hizkun tzan, eta
hau oztopoa dela bele-tik abia tzeko. Omae txeberriak (1949: 158) Vigila-rekiko
lotura hau tsi nahi du, «ya que es inconcebible la adición del sufijo vasco
–sko a un nombre propio visigótico» eta etorki tzat bera ‘biguna’-ren aurrekoa
datekeen bela ematen du. Lan honetan ikus daitekeen bezala, euskal a tzizkiak
etorkiz kanpotarrak ziren izenei eranstea eguneroko gauza zen, gure artean.
Beranduagoko beste artikulu batean (1957: 118) Bela-n bokal arteko –l-ren
a txiki tzea azentuagatik eta izena eremu ez euskaldunean gorde tzeagatik gertatu
dela dio. Autore honen arabera, Belasco-n gordetzea, berriz, ezin zaio
azentuari leporatu, eremu ez euskaldunean erabil tzeari eta Bela-rekiko analogiari
baizik.