Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

226 Patxi Salaberri Zaratiegi
aldaera datekeen –s ere, Anderes eta Hannas-en dagokeena, har tzen du solasgai
beste toki batean (ibid., 129). LOHIXSI sarreran (ibid., 234) izenak –x(s)- a tzizkia
duela azal tzen du eta berrekailu hau berau opa tzen dugula Hannaxus, Bihoxus
eta bestetan; akabailan (368. or.), berriz, -xsus, -xsi dakusa Bonxus, Bonxsus,
Hannaxus, Lohixsi eta Ulohoxo-n. Beste zenbait aldiz, HALOISSO sarreran
adibidez (ibid., 328), -iss a tzizkia aipa tzen du.
Gorro txategik berak, beranduagoko beste lan batean (2003: 29-30,
32), erraten du Andos, Andossus, Andoxus, Handos eta besteren oinarriaren bukaera
soinu afrikatua dela, euskarazko / ts/ hain zuzen ere. Etimologiaz denaz bezainbatean,
orain uste du bukaera d o t s ‘(abere) arra’ izena dela, Hagenbacheko
zilarrezko xafletan ageri ere den Doxxi (gen.) antroponimoan dugun berbera, ez
ai tzineko beste lan ba tzuetan erran zuen bezala a tzizkia. D o t s hori o r d o t s , bildo ts
eta ondosco ‘ahari gaztea’ euskarazko kabala izenetan ere azal tzen da. Oinarria,
ezbairik gabe, eta Handos aldaera ikusirik, euskarazko handi-rekin lot dezakegu,
nahiz eta, Bähr-ez geroztik gu txienez, aspiraziorik ez izateak galierako ande- aurrizki
indargarriarekin erlaziona tzera bulkatu dituen iker tzaileak. Osotasunak
‘dominus’ adiera du, ho ts, Andere ‘andrea’-ren baliokide maskulinoa da.
Lopez-Mugar tzak (2008: 254-255) –(e) tx, -e tx, - i t x , - (o) t x , - u t x bukaerak,
G a l e t x , Ma r t i t x , Ne k o t x , Pe t r o t x , S a l b o t x eta bestetan daudenak «–iz, -ez,
-ix eta an tzeko a tzizki patronimikoen sailekoa»-k direla erraten du, eta baliteke
hau horrela izatea (cf. Brasco-tik atera den domingo Brascoch de Roncal, 1631),
baina ez du patronimikoa dela erakusten. Egia da Erronkarin (h)a i t z a hi tza a txa
bihurtu zela, edo gai tza > ga txa (cf. Mendiga txa deitura), Euskal Herriaren beste
muturrean bezala, eta aipatu ditudan horien azpian *Galei tz, (E)nekoi tz, Martitz,
Petroi tz eta *Salboi tz egon litezkeela, baina froga falta da. Bestalde, - t x horiek
hipokoristikoak izan daitezke (ikus Salaberri, 2003: 178, 224), jarraian heldu
diren datuetan ikus daitekeen bezala; - t x e (a), -xe(a), -(t)xa a tzizkiari eskainitako
atalñoa ere so egin daiteke. Gainera, ezin da erabat baztertu, Lopez-Mugar tzak
egiten duen bezala, hauen oinarrian, edo ba tzuenetan behin tzat, - e t x e dugulako
ustea, berak ematen dituen datuetan Necoechea garbi ageri baita, adibidez.
Hauek dira nik kausitu ditudan datuak:
– Bena tx (Benat, Beinat, Bernat): Benach Ezponda, Benach Vidart (Garazi,
1364, Goih., 1966: 170).
– Domikux (Domiku): Domicus Arreyssaga (NB, 1249, Goih., 1966:
362). Cf. Domikuxa.
– Domen tx, Domin tx. Hau lor tzeko (cf. Domix emazteki izena), Domengo
> *Domen, Domingo > *Domin bilakaera burutu dela (cf. Txomin) pentsatu
beharra dago, eta gero a tzizkia a txiki zaiola; gogoan hartu beharra da,
gainera, Lesakan D om in t x o dugula bizirik. Arizkungo Domenchenea (1645,