Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

XVIII
Patxi Salaberri Zaratiegi
haur koskortuek gazteagoekin hi tz egiten dutenean erabil tzen dira. Daviesek
(2000: 22) izen ttipietan agertu ohi diren errepikapenak eta italieraz gerta tzen
den geminazioa haur hizkerari lepora tzen dizkio. Lipskik (1995: 388, 422-423)
gaztelaniako izen ttipien ereduen oinarriak haur hizkeran berean eta helduok
haurrekin min tza tzen garenean egiten ditugun bakun tzeetan bilatu beharrak
direla uste du, eta Piñeros (2000) Amerikako gaztelaniako hipokoristikoak
zuzen tzen dituzten arauak eta haur hizkerarenak lo tzen saia tzen da.
Nik ez dakit haur euskaldunak zer adinetan hasten diren izen ttipiak,
mota batekoak izan edo bestekoak izan, ibil tzen. Badira haurrarekiko hizkera
adierazkorra bil tzen duten (Salaburu, 1984: 119 eta hurr.) edo azter tzen duten
(Zubiri, 2002) zenbait lan, baina ez, dakidala, hipokoristikoez min tzo denik.
Gaztelaniaz, Aguirrek, Albalak eta Marrerok egindako ikerketaren arabera
(2005: 141), urte bat eta bedera tzi hilabeterekin eman zuen Magín zeri tzan
umeak lehenbiziko hipokoristikoa, eta hilabete gehiagorekin Mariak. Nolanahiko
gisan, gogoan har tzekoa da a tzizki bidezko izen ttipiak eman zituztela haurrok
eta euskaraz gaia korapila tsuagoa dela, aukeran baliabide gehiago daudela.
Zernahi dela, akort naiz Irigoienekin (1995: 1) euskararen eremuko Erdi
Aroko hipokoristikoen sorrera azter tzean «se me hace necesario manifestar aquí,
que, como es obvio, considero que el mundo de los hipocorísticos es de una gran
complejidad, y que no puedo penetrar en él más que de soslayo, máxime tratándose
de textos medievales» dioenean. Nik, dena dela, Nafarroako egungo hipokoristikoak
ere bil tzen ditut, bizkaitar euskal tzainak ez bezala, eta historikoak eta
gaurkoak eskema orokor baten barnean sar tzen ditut (ikus beherago). Bestalde,
hark ez bezala, izengoitiak alde bat u tzi ditut usaian (Per Arnalt dicho Velçto-ren
modukoak), zenbait aldiz lehen izenaren eta izengoitiaren arteko bereizkun tza
arrunt garbi ezin egin badaiteke ere (ikus hirugarren atalean diodana).
Euskal onomastika ikertu duten lanek arruntean ez dute kontuan
izan gure inguruan eta munduko beste alderdi ba tzuetan gerta tzen dena: erraterako,
Jimeno Juriok eta biok argitara emandako Artajona. Toponimia Vasca /
Artaxoa. Euskal Toponimia liburuan Nafarroako herri horretako leku izenak
aztertu genituen, baina ez ginen saiatu toponimo horiek beste hizkun tza eremu
ba tzuetakoekin erlaziona tzen, eta uste dut neurri batean hau normala dela holako
liburu batean. Hala ere, irudi tzen zait ha ts handiagoko lanetan baitezpadakoa
dela euskaraz arruntak diren gertakariak gure inguruko eta urrutiagoko
beste hizkun tza ba tzuetan badirene tz azter tzea, ho ts, geurea bakarra den zerbaiten
ai tzinean gauden ala munduan barna aski ezaguna den erabide baten
ai tzinean. Alegia, uste dut ez garela gure txokoan goxo-goxo geldi tzen ahal eta
ahaleginak egin behar ditugula kanpoan zer dagoen jakiteko. Hau da, izan ere,
euskal hipokoristikoen gaia iker tzean bestetan gauzak zertan diren ikustera
bul tzatu nauena.