Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

186 Patxi Salaberri Zaratiegi
7.2.72. -so, -xo (-xu inoiz, latinez ida tzi agirietan)
Hau Akitaniako inskripzioetan azal tzen den –xo edo –xso a tzizkiarekin
aldera daiteke, Anderexo, Anderexso (nom.), Bonxsoni (dat.), Ombexonis (gen.),
Sembexonis (gen.), Sembexson(is) (gen.), Senixsonis (gen.) eta abarretan dugunarekin
alegia (Gorr., 1984: 131-132, 175). -Xo, -xso hori -se(n)-ekin aldizka tzen
da, oinarri berari era txikirik ageri baitira biok (-se a tzizkia ere bada aipatu idazkunetan,
ibid., 126, 127, 129).
Schuchardtek (1908: 37) Akitaniako Narhonsus izena ‘Narbonner’
i tzul tzen du eta erraten akitanierako –so, -xo a tzizkia –co lekuzko berrekailuarekin
identifikatu beharra dagoela. Alegia, Narhonsus hori ‘Narbonakoa’ li tzateke
austriar hizkun tzalariaren arabera. Ai tzinago, hala ere, Anderexo izenean beharbada
–to > -tto > - txo a tzizkia dagoela azal tzen du (ibid., 67).
Mi txelenak (1954: 443), Akitaniako –xo, -xso a tzizkiak euskarazko
– t x o -rekin aldera daitezkeela erran ondoan, Erdi Aroko antroponimoetan
txistukaridun bukaera bat baino gehiago daudela dio, eta ezin dela hauen ebakera
osotara zehaztu:
«-xo, xso puede compararse a vasc. – t x o : el aquit. Anderexo sería así igual a
vasc. mod. Andre txo “señorita, mujercita”. En antropónimos medievales hay
más de una terminación en silbante, cuya pronunciación exacta no se puede
precisar».
Geroagoko lan batean (1969: 51) Semenso aipa tzen du errenteriarrak
eta gehi tzen ilhobaso ‘iloba, biloba’ hi tzarekin erka daitekeela; espresuki erraten
ez badu ere, -so-n pen tsa tzen ari zela ondorioztatu beharra da. Honek ez du
erran nahi, hala ere, Mi txelenarendako –so eta –xo a tzizki bera zirela. Akitaniako
–se(n) a tzizkiaz min tza tzean (1954: 416) Hautense eta Hautensoni alderatzen
ditu, eta dio beharbada –so(n) a tzizkia –xo(n)-en aldaera datekeela, -n ondoan.
Irigoienek (1995: 20), egungo euskara min tzagai hartuz, Iparraldean
aitaso ‘aitona’ eta amaso ‘amona’ erabil tzen direla dio, eta aitaxo eta amaxo aldaera
adierazkorrak dituztela.
Lafonek (1965: 82) Larrasoni jainko izenaren osagaiak larre, larra ‘larrea’
eta –so erator-a tzizkia direla erraten du, eta osotasuna Okzitaniako Tolosako
inskripzio bateko Siluanno deo-rekin erka daitekeela. Beste izen ba tzuetan
–xs, -x osagaia dakusa, Bonxsus, Bonxus, Berhaxsis-en erraterako (1966: 272).
Gorro txategik zehazten duen bezala (1984: 131), –x(s)o gizon, emakume nahiz
jainko izenak sor tzeko erabili zen. Autore honek berak dio gaur egun (Caro
Baroja, Lafon, Mi txelena), euskarazko – txo (edo –tto?) a tzizki txikigarriarekin
aldera daitekeela pen tsa tzen dela (ibid., 131-132, 175). Bestalde, ez du txoil gar-