Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

144 Patxi Salaberri Zaratiegi
fundamento» erranez buka tzen du. Morvanek dioenez (1996: 225), –ko-k –to
eta – t x o aldaerak ditu, baina ez dakit zertan oinarri tzen den baieztapen hori
egiteko, ez baitu arrazoirik ematen; japonierako –ko ‘ txikia, haurra’-ri dagokiokeela
ere badio.
Erdi Aroan arrunt ugaria da a tzizki hau; ez da ahan tzi behar XIII.
mendean Berceok darabilen çatico ‘zati txoa’ hi tzean ageri dela (Tovar, 1985:
462). Ikus -iko-ren etorkiaren min tza tzean erran dudana.
Gaur egun a tzizki hau gu txitan kausi tzen dugu, baina ezin erran behin
ere ager tzen ez dela:
– Asisko (Asis): Asísko Urmeneta (Iru.).
– Harizko (Ha r i t z): Harízko (Iru.).
– Pa txiko, Pat x i k u , Pa tziku, Man tziku, Pa t x i k a…: Ma n t z ík u
(Ari.), Pa t x ík u (Done.), Pa t z ík u (Goi., Ig., It., Lab., Oi tz), Pa t z ík o (Luz.), Pa txíko
(Sak.), Pa txiko (Garoa, 90. or.), Pa txiku Ubilo ts (Ormae txea, 1976: 287; hurrengo
orrialdean Pa t x i dei tzen dio), Pa txiku Aldun tzin Zabaleta, Pa txiku Deskarga
Telle txea (Lei., Peru., 1996: 7-8, 117), Pa txiku Sal tsa (Areso, ibid., 36, 143), Lekungaraiko
Pa tziku (Lizaso, 1998: 31), Pa t x ik u (Goi., Zubi. & Peru., 1998: 188).
Kontua da izenok Pa t x i -tik eratorri behar diren edo zuzenean Fr a n t z i sk o -tik,
kasu batean eta bestean desberdin aztertu behar baikenituzke. Azkuek hiztegian
Pa t x i , Pa txiko, Pa t x ik u , Pa txika formak Francisco, José Francisco, Francisca-ren
izen herrikoi tzat ematen ditu.
Jakina den bezala, Eneko mutil izena hedatua da egun, eta Eneka femeninoa
ere ez da ezezaguna, baina ez bata ez ber tzea ez dira hipokoristiko tzat
har tzen, jatorriz apika hola izanagatik ere. Ikus beherago diodana.
Orain ohikoa ez bada ere, agirietako lekukotasunetan eta oikonimoetan
ugariak dira –ko a tzizkia duten izen ttipiak. Hauek dira nik aurkitu
ditudanak:
– Abereko (Abere?): Auereco (1193, Goñi, 405).
– Adamako (Adame): «Adamaco fils de Jaurreguissarre» (Sen., 1415,
Goih., 1966: 56).
– Anako (Ana): Anaco de Justiz (Hondarribia, 1577, H.V.B., 1960:
104). Cf. Anato, An a t x o eta Annasso (Anaxo).
– Andereko (cf. Andere, Apardoze, 991, Leire, 12; Andere, Artaxoa,
1330, LPN, 294): «Kasa de Andereco» (Izize, XI. m., Leire, 186). Cf. Mariandreco.
Andere Akitaniako idazkunetan ager tzen da (ikus honetaz Luchaire, 1881:
159-160, Mi tx., 1954: 417-418 eta 431, Gorr., 1984: 127-134 eta 1995: 42,
Gorro txategi & Lakarra, 1996: 119-122).