Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

270 Patxi Salaberri Zaratiegi
Migel, Mikel(e, a), Mikeo: Migelet(e), Migeliko, Migelko, Migelño, Migelon,
Migelto, Mige l t x e, Mige l t x o, Mikaut, Mikela txo, Mikeleko, Mikelesto, Mikeleto,
Mikelon – Mikelun, Mik e l e t x o, Mi t x e l , Mi txeleko, Mi t x e l e t (e), Mi txelki, Mitxelko,
Mi txelkoxe, Mi t x e l o, Mi(t)xelot, Mi(t)xelto, Mi t x e o, Mi t x e t o, Mi txetoko,
Mixel, Mizelko…
Puntu honetan interesgarria izan daiteke aldaera bakoi tzetik a tzizkien
eransketaz zein beste aldaera atera diren nabarmen tzea. Erraterako, Jaun izenetik
Jaunti, Jaundi, Jonti, Jaunso, Jaunto eta Jaun t xe eratorriak irten dira eta Marina-tik
Marina t xo, Marineta, Maringo (→ Txaringo), Marinilla eta Marin txe. Orobat, fonosinbolismoz
sortu diren izen ttipiak zerrenda tzea ere interesekoa izan liteke, baina,
dagoeneko behin baino gehiagotan erran dudan bezala, erabideak maiz elkarrekin
uztarturik ager tzen dira, eta zuzenago dirudi atal honetan egin dudana egiteak.
8.8. Hipokoristikoak ezin dira gizarte maila jakin batekin lotu, i txuraz
bederik
Datuetan ez da zeharo garbi ikusten denboraz izen ttipiak gizarte
maila bakar bati zegozkion edo gizarte osoan barrena berdin banaturik zeuden
(ikus Náñez, 1973: 88). Zernahi dela, euskal izenak bezala, hipokoristikoak ez
dira hainbeste ager tzen, oker ez banago, elizgizonen artean, salbuespenak izanagatik
(cf. Don Pachi Arguedas, Ezkaroze, 1574).
8.9. Soinu gal tze eta alda tzea arrunta da izen ttipietan
Boyd-Bowmanek (1955: 352) erraten du «hipokoristikoetako bigarren
gertakaririk orokorrena r-ren alderako nazka handia» dela eta arbuia tze horren
errua haurrari egozten dio. Euskal izen ttipietan, zenbait aldiz, dardarkaria (Hegoaldeko
anizkuna eta Iparraldeko ubularra) erori egiten da kon tsonante multzoetan,
izan daitezen hauek tautosilabikoak, izan daitezen heterosilabikoak: Andre,
Andres → Andde, Anddex; Fran tzisko → Pran txito → Pan t xito, Jose Fermin → Joxepillin,
Juan Kru(t)z → K anku t x, Martin → Mattin, Martin(e) → Ttattin, Tristant →
Ttittant, Xarle(s) → Ttale… oraingoetan, Gar t xot → Ga t xot, Grazia → Txaxi, Martin
→ Ma t xin → Txa txin, Martiko → Matiko → Ma txiko, Martina → Txatina…
historikoetan. Beste ani tzetan, ordea, dardarkaria gordetzen da: Andres → Andrex,
Martina → Marttina, Pruden tzio → Pruden txio… egungoetan, Gorgorio → Txorgori,
Ordoño → Txordon, Urdin → Txurdin, Urdin txo… behialakoetan.
Dardarkari bakuna bokal artean dagoenean zenbaitetan atxikitzen da:
Mederi, Meteri → Me t x e r i dugu hipokoristiko dokumentaletan, Migelmari →
Mamari gaurkoen artean, baina azken hauetan usu gal tzen da: Anparito →