Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

260 Patxi Salaberri Zaratiegi
eta bakarrik beste soinu baten ordez aurki tzen dugu, hagi tz gutitan hasierako
lekunean (Domingo → Txomin, Zezilio → Txixilio), ani tzetan barnekoan (Frantzisko
→ Pa n t x it o ; Tibur tzio, Dibur tzio → Tibur txio, Dibur txio…) eta zenbaitetan
bukaerakoan (Egoi tz → Egoi tx, Ha r i t z → Ha r i t x , O l a t z → O l a t x). Erran
liteke txe txekaria protetikoa izatetik eta gehienbat lehen silaban ager tzetik hi tz
barruan ager tzera igaro dela (Ai tziber → A i t x ib e r), datu historikoetan ere honelakoak
aurki tzen diren arren (Dota → Do txato, Garzo → G a r t x o, G a r t x ot ; Migel,
Mikel(e) → Mi txel).
Irudi duenez, orain, iradoki duten moldean, mendebaldeko euskaran
bustidura adierazkorrak ez du lekurik, baina nik, hau, ezin dut ez ziurtatu ez
gezurtatu ere, esku artean erabili ditudan egungo datu bizi gehien tsuenak Nafarroakoak
direlako. Geroko ikerketak erran beharko du, beraz, aieru tzat hartu
den uste hori egiazkoa den edo alderdi ustelik baduen.
Zernahi gisaz, badirudi, ditugun lekukoak ikusirik, txe txekaria, protetikoa
edo beste soinu baten ordezka tzaile, ohikoa izan dela mendebaldeko hiz kera
horietan: 1596ko a tsoti tzetan Txordon dugu (Lekeition 1520an azal tzen da) eta
Peru Abarka-n Txorgori ageri da, nahiz hau «kipu tz» bati zuzendurik dagoen.
Bestalde, Araian Ma t x in dago (1455), Aramaion Txaora, Txeru, Txeruko
(XV-XVI. m.), Arrasaten Txaperiko (1480), Txartin (1475), Txa txin (1429), Txerran
(1520), Txeru (1511), Txope (1517). Arra tzu-Ubarrundian Txerran txe (1514)
ageri da, Astegietan Txanen (1464), Aulestin Txan (1516-1520), Bergaran Matxin
(1547), Mi txel (1547), Txadalen (1548), Txandres (1503), Txanton (c. 1550),
Txaria (1547), Txariako (1548), Txarin (1487, 1552), Txaringo (1552), Txartiko
(1503), Txartingo (1503), Txatalin (1547), Txa txu (1506), Txope (1547) eta Txosan
(1547).
Bilbon Mi txel (1495), Txaperi (1479), Txartin (1470) eta Txopino (1464)
ditugu, Deban Ma t x in , Ma t x it e, Mi t x e l o, Txa txu(a) - Txa txo, Txerran, Txope
(1436, 1465, 1482), Txartiko (1453), Txa txuko (1518), Txerran (1518, 1525), Txesteban,
Txa txin (1525), Txomin (1518), Durangon Txarran (1512), Txerran (1453),
Txurdin (d.g.), Eibarren Txofre (Del Valle), Elgoibarren Txurio (1452), Elorrion
Txaria (1511), Ispasterren Txaperi (1496), Lein tz Ga tzagan Ma t x in eta Txartin
(1477). Lekeition Gar txoa (1504) eta Txa txu (1511) lekukotu ditut, Txordon-ez
landara, Markinan Ma txin (1471, 1498), Txaperi (1471, 1512), Txare (1471),
Txaria (1512), Txa txu (1471, 1500), Txomin (1516), Txope (1512), Txopino (1464),
Txurdin eta Txurdina (1507-1510, 1511), Mungian Ma t x in eta Txa txuko (1490),
Mutrikun Txarina, Txaxi, Txopelo (1504), Txartina (1506)Txomin (1518).
Ondarroan Txatina (1511) dago; Oñatin Ma t x in (1489, 1512), Mi t x e l
(1502), Txandra (1489), Txara (1489), Txaria (1489), Txariko (1502), Txarin