Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

44 Patxi Salaberri Zaratiegi
José María → Chema… Lan honetan laugarren mota honi dagozkion
lekukoak ez ditut aparteko atal batean ematen, ai tzineko hiruretan
baizik.
Gorro txategik eta Lakarrak erraten duten moduan (2001: 430), euskal
hizkun tzalari tzaren eginkizunetako bat da palatalizazio adierazkorraren erabileraren
eta a tzizkien bilketa –eta azterketa gehi tzen dut nik– egitea, eta hori da
hain zuzen ere, lan honetan erdie tsi nahi ditudan helburuetako bat.
Izenen labur tzea dela eta, ezin aipatu gabe u tzi Nafarroako herrietan, eta
orobat beste herrialdeetakoetan, Hegoaldean behinik behin, gizonen tzako izenak
emaztekien tzakoetarik bereizteko erabil tzen den prozedura: lehenek –o edo kontsonantea
izaten dute bukaeran, eta bigarrenek -i, gaztelaniazko –a galdurik, etorkizko
izenak –ia amaiera duenean: Anbroxio / Anbroxi, Anttonio / Anttoni, Antoni;
Baxilio / Baxili, Benan txio / Benan txi, Bittor / Bittori, Emilio / Emili, Eulogio /
Eulogi, Euxebio / Euxebi, Euxabi; Euxtakio / Euxtaki, Eustaki; Gergorio, Gregorio /
Gergori, Gregori; Hilario / Hilari, Iñaxio / Iñaxi, Julio / Juli, Liborio / Libori, Luzio
/ Lu t xi, Maurixio / Maurixi, Pruden txio / Pruden txi; Tibur txio, Dibur txio / Tiburtxi,
Dibur txi; Toribio, Ttoribio / Toribi, Xerapio / Xerapi, Xeapi; Xixilio / Xixili,
Zezili…, jatorriz bestelako bukaera duten Anunciación → Anun txi, Axen txio /
Axin txi, Concepción → Kon txesi, Kon txexi eta abarrez lekora (1).
Hau bat dator nonahi opa tzen ditugun Grazia → Grazi, Garazi, Gerazi,
Graxi, Txaxi-rekin eta Maria → Mari-rekin (ohikoena, alabaina, Maria
da), beste ba tzuetan horrelakorik ez badago ere: Auria, Oria… Inoiz, gainera,
bereizketa oinarriak bi kasuetan –io duenean ere egiten da: Roxario (gi.) / Roxari
(em.), eta maskulinorik ez dagoenean edo usaiakoa ez denean ere bai, behin
edo beste: Engrazia → Ingraxi, Eulalia → Eulali, Natalia → Natali…
Bukaerako –i hori, hipokoristikoetan ere, femeninoaren ezaugarri tzat
hartu da Hegoaldean, eta jatorriz bukaeran –ia edo –ión ez duten beste izenekin
ere erabil tzen da orain: Aran txa → Aran txi, Elena → Eleni, Katalina → Katti,
Koxpa → Koxpi, Maria Luisa → Muxi, Patrizia → Patti, Pilar → Pili, Ramona →
Ramoni… Zenbaitetan, bestalde, apokopearen emai tza da, baina bukaeran –i egiteko
joera horrek eragina izan duela dirudi: Epifania → Epi, Isidora → Ixi, Josefina
→ Joxepi, Mar tzelina → Mar txeli… Greulek ere (1983-84), bokal berarekin bukatzen
diren alemaneko hipokoristikoen eta gainerako formen iturriak azter tzean,
bilakabide hau berau aipa tzen du (Daniel → Dani, Elisabeth → Eli…). Whissellek
dioenez (2001: 104-105), iker tzaile ba tzuek emakume hipokoristikoek («girls’
nick names» egilearen hi tzetan) bukaeran /i/ izan ohi dutela nabarmendu dute.
(1) Historian zehar maskulinoak eta femeninoak bereizteko euskaraz erabili diren baliabideez
Iñigo & Salaberri (1997) ikus daiteke.